Roman Gutek: Ken Russell - reżyser niepokorny

Ken Russell, jeden z najsłynniejszych i najbardziej kontrowersyjnych reżyserów brytyjskich, będzie miał na tegorocznym festiwalu T-Mobile Nowe Horyzonty retrospektywę. Nakręcił ponad 70 filmów, do wielu z nich sam napisał scenariusz, a także był ich producentem; ponadto pojawiał się również jako aktor. Zanim zaczął pracować jako reżyser, próbował sił jako malarz, fotograf i tancerz. Od polowy lat 50, realizował dla BBC filmy inspirowane życiorysami: Prokofiewa, Debussy'ego, Bartoka i Isadory Duncan. Choć były to filmy telewizyjne, uwagę zwracała ich strona wizualna; już wówczas kształtował się charakterystyczny styl reżysera, rozwinięty później w filmach fabularnych. Rozgłos przyniosły mu „Zakochane kobiety" (1969) według powieści D.H. Lawrence, pisarza, który był ikoną dla homoseksualistów. Wizualne piękno tego filmu, wyrafinowane sceny erotyczne oraz doskonała rola Glendy Jackson zachwyciły zarówno publiczność, jak i krytyków. Wątki homoseksualne wracały bardzo często w filmach Russella (co jest o tyle ciekawe, że sam homoseksualistą nie był - miał czwórkę dzieci i był trzykrotnie żonaty), bowiem były dla niego środkiem dla pokazania bezsilności człowieka wobec własnej seksualności. Russell stworzył odrębny, własny styl filmowy, polegający na zderzeniu intensywnych wizji plastycznych i szokujących scen symbolicznych. Wielka kultura realizacji, połączona z nonszalancją i nieliczeniem się z potocznymi gustami i przyjętymi regularni dramaturgicznymi, spowodowały, że zaczęto go określać jako jednego z najbardziej niepokornych artystów światowego kina.

Jego twórczość cechuje drastyczność w pokazywaniu przemocy i seksualności, przy czym seksualność często sąsiaduje z religijnością. Reżyser czerpie z ekspresjonizmu i surrealizmu, ale też z kultury popularnej i estetyki wideoklipu. Często wraca do motywu szaleństwa, podświadomości (jeden z jego filmów jest zatytułowany „Odmienne stany świadomości" 1980). Znanym dziełem są skandalizujące „Diabły" (1971) - historia opętania zakonnic w Loudun.

Specjalnością Russella stały się filmowe biografie, w których autor w niekonwencjonalnej, drastycznej i szokującej formie stworzył wizje życia wielkich artystów, przede wszystkim kompozytorów. W twórczy sposób interpretował biografie artystów i kulturowe konteksty, w jakich rodziła się ich sztuka oraz mitologia narosła wokół ich postaci. Filmy biograficzne Russella, często krytykowane za mijanie się z faktami, przede wszystkim są osobistymi wizjami reżysera na temat bohaterów. Ujawniają się w nich osobiste pasje i obsesje twórcy. „Nawet jego film o Chrystusie byłby filmem o nim samym" - pisała Pauline Kael, znakomita amerykańska krytyczka i eseistka.

W „Kochankach muzyki" (1971) zainspirowanych życiem Piotra Czajkowskiego pokazany jest homoseksualizm bohatera i niemożliwa do spełnienia miłość jego żony. Bardziej klasyczny film, „Dziki Mesjasz" (1972), opowiada historię związku francuskiego malarza Henriego Gaudiera i polskiej pisarki Zofii Brzeskiej. Subiektywne wizjonerstwo reżysera wybucha na nowo w muzyczno-onirycznej biografii „Mahler" (1974). Film „Lisztomania" (1975), przedstawiający życie XIX-wiecznego kompozytora Franciszka Liszta, został zrealizowany w formie rock opery.

Wiele filmów Russella będzie pokazanych na festiwalu po raz pierwszy w Polsce. Jestem przekonany, że dorobek tego twórcy spotka się z zainteresowaniem festiwalowej publiczności, a dla wielu widzów będzie największym odkryciem tegorocznego festiwalu.

Roman Gutek, "Gazeta Wyborcza Wrocław" 6.05.2014