English

Lisztomania

Ken Russell
Wielka Brytania 1975 / 103’

Ken Russell jeszcze raz sięga po swój filmowy sztambuch z postaciami mistrzów muzyki romantycznej, by zrealizować szaloną audiowizualną „jazdę”, korespondującą z Tommym (z gwiazdą tamtego filmu w roli głównej). Franciszek Liszt jest tu ukazany jako „rockstar” czasów romantyzmu. Jego muzyka wywołuje spazmatyczne reakcje wielbicielek, będąc jednocześnie wyrazem nieskrępowanej kreatywności i sztuki niszczącej zło. Fabuła filmu skupia się na pojedynku między Lisztem a Wagnerem – zięciem bohatera, ukazanym jako wampir (dosłownie!) wykorzystujący swoje kompozycje do wyrażania nazistowskich treści. Wyświęcony na duchownego Liszt ma przeprowadzić egzorcyzmy nad Wagnerem, by zapobiec ogólnoświatowej katastrofie, jaką szykuje teutoński muzyczny Frankenstein. W rytm rockowych utworów Wakemana, będących coverami twórczości Liszta i Wagnera, na ekranie ożywają monstra z horroru, Grand Guignol, komedia slapstickowa i rozpasany, gargantuiczny erotyzm. W tym kalejdoskopie filmowych rojeń o epoce burzy i naporu ukrywa się jednak przewrotna analiza sztuki, która w dobie romantyzmu zaczęła przejmować od religii rząd dusz.

Piotr Kletowski

Ken Russell

Enfant terrible brytyjskiego kina (1927-2011). Często zwany brytyjskim Fellinim, choć od Felliniego różniło go to, że znacznie częściej niż włoski mistrz przekraczał granice dobrego smaku. Wypracował niezwykły „teledyskowy” styl. W swojej karierze portretował przede wszystkim innych artystów, ale na wyżyny filmowego rzemiosła wspiął się subtelnymi adaptacjami erotycznej klasyki D.H. Lawrence’a. Był filmowym samoukiem, do branży wszedł jako znakomity fotosista. Wcześniej był m.in. tancerzem, pilotem w RAF-ie i marynarzem. Umiłowanie dynamiki i ruchu będzie cechowało jego formalnie „odjechane” filmy, w których szalone jazdy kamery, ekspresyjny montaż i pasaże muzyki klasycznej będą wprowadzały widza w świat subiektywnych odczuć wielkich luminarzy XIX-wiecznej sztuki, niezaspokojonych zmysłowo zakonnic, eksperymentujących z narkotykami naukowców i prowadzących podwójne życie prostytutek.

Tematem kampowych filmów Russella zawsze będzie wolność człowieka, której ten zwykle szuka albo w seksualnym ekscesie, albo w religii, albo w ich przetworzeniu – w sztuce. Był pionierem muzycznego wideo (realizował zresztą pierwsze klipy wyświetlane w MTV), spełniał się również w operze. Jednak do końca pozostał wierny sztuce filmowej, którą uprawiał nawet w przydomowym ogródku, kiedy ciężko chory mógł nagrywać jedynie za pomocą kamery VHS. Nie sposób przecenić wpływu, jaki Russell wywarł na reżyserów, którym niemiły jest przaśny realizm – zarówno mu współczesnych, jak i obecnie realizujących wizjonerskie kino. Bez cienia przesady można napisać, że Ken Russell był Oscarem Wilde’em angielskiego kina lat 60. i 70., królem przesytu, baroku i ironii, ukrywającym w sobie przewrotną mądrość. Mark Kermode – badacz i admirator twórczości reżysera – nazwał jego filmy świadectwem wielkości brytyjskiego kina lat 70. Jednak najlepiej kino Russella podsumował Terry Gilliam, mówiąc: filmy twórcy Diabłów były dowodem na to, że najważniejsza w kinie jest wyobraźnia, zwłaszcza nieokiełznana.

Piotr Kletowski

Wybrana filmografia

1967 Mózg za miliard dolarów / Billion Dollar Brain

1969 Zakochane kobiety / Women in Love

1970 Kochankowie muzyki / The Music Lovers

1972 Dziki mesjasz / Savage Messiah

1974 Mahler

1977 Valentino

1980 Odmienne stany świadomości / Altered States

1984 Zbrodnie namiętności / Crimes of Passion

1986 Gotyk / Gothic

Twórcy

reżyseria Ken Russell
scenariusz Ken Russell
zdjęcia Peter Suschitzky
montaż Stuart Baird
muzyka Rick Wakeman
obsada Roger Daltrey, Sara Kestelman, Paul Nicholas
producent Roy Baird, David Puttnam
produkcja Goodtimes Enterprises, Visual Programme Systems
właściciel praw Park Circus
język angielski