English

Jean-Luc Godard

"Jako krytyk uważałem już siebie za filmowca. Dzisiaj nadal uważam siebie za krytyka, i jestem nim w jakimś stopniu bardziej, niż kiedykolwiek przedtem. Zamiast napisać artykuł realizuję film, do którego wprowadzam kategorie krytyczne. Traktuje samego siebie jako eseistę, tworzę eseje w formie opowiadań, które nie są napisane, tylko sfilmowane".

(Jean-Luc Godard)


Retrospektywa pod patronatem francuskojęzycznej telewizji TV5Monde.

oraz Centre Pomidou i Amasady Francji

"Jego dzieła lokują się pomiędzy kinem, a innymi sztukami; pomiędzy awangardą filmową, a kinem fabularnym pozostającym pod presją komercyjną; pomiędzy kinem, a telewizją i sztuką wideo; pomiędzy fikcją, a dokumentem; pomiędzy narracją, a ekspresją liryczną; pomiędzy perspektywą autorską, którą (w pewnym sensie) stworzył i której pozostaje przykładem przywoływanym aż do znudzenia często, a twórczością oddawaną coraz bardziej we władanie umysłu i wyobraźni widza".

(Ryszard Kluszczyński)  

Jean-Luc Godard to wielki eksperymentator, współtwórca rewolucyjnego nurtu - Francuskiej Nowej Fali, członek ekipy Les cahiers du cinéma, odważnie manifestujący swoją swobodę twórczą. Urodzony 3 grudnia 1930 roku w Paryżu w wysoko sytuowanej rodzinie o korzeniach szwajcarskich, spędza dostatnie dzieciństwo we Francji. Po wybuchu wojny rodzina wyjeżdża do Szwajcarii i Jean-Luc staje się jej naturalizowanym obywatelem. W 1948 powraca do Paryża. Pasją reżysera miała stać się etnologia, którą studiował na Sorbonie, ale wkrótce zaczyna odwiedzać pewien kinofilski klub w Dzielnicy Łacińskiej. Tam też styka się z uznawanym i cenionym teoretykiem filmu André Bazinem oraz późniejszymi współtwórcami Nowej Fali, François Truffautem, Jacquesem Rivettem oraz Ericem Rohmerem. Wkrótce wydaje wraz z tymi reżyserami pięć numerów Gazette du cinema. Uprawia wówczas krytykę filmową pod pseudonimem Hans Lucas oraz staje się współproducentem filmów Rivetta i Rohmera. Rodzice odmawiają dalszego wsparcia finansowego i Godard zaczyna prowadzić cygańskie życie. Pisze recenzje dla Les cahiers du cinéma (1952). Rok poźniej udaje się z ojcem w podróż po Ameryce Południowej i tam powstają pierwsze próbki filmów Godarda. W 1953 powraca do Szwajcarii, żeby pracować jako konstruktor przy projekcie tamy. Za zarobione pieniądze realizuje swój pierwszy filmik dotyczący budowy tamy Operacja beton (1954).

W 1956 roku pisuje równocześnie dla Les cahiers... i Arts. Wkrótce zostaje prasowym attache w Artistes Associes i kręci swój pierwszy francuskojęzyczny film Charlotte et Veronique. Wkrótce powstaje także Charlotte et son Jules, będący hołdem dla Jeana Cocteau. W 1958 roku zaczyna pracować z Truffautem przy tygodniku Temps de Paris, redaguje tam kolumnę poświęconą plotkom z filmowego światka, pisuje filmowe scenariusze, ale przede wszystkim zajmuje się krytyką filmową. W 1960 zaczyna pracę nad głośnym Do utraty tchu. W Szwajcarii poślubia młodą aktorkę Annę Karinę - późniejszą gwiazdę jego filmów. W Genewie kręci Żołnierzyka na temat brudnej wojny w Algierze i odtąd zaczyna się jego wyścig z cenzurą. Film zostaje wyświetlony dopiero trzy lata później. Do utraty tchu staje się natomiast estetycznym manifestem Francuskiej Nowej Fali. Dzięki filmowi wschodzi nowa gwiazda - Jean-Paul Belmondo. Szybko powstają kolejne ambitne realizacje filmowe, m.in. Karabinierzy, dedykowani Jeanowi Vigo. Film okazuje się jednak porażką i wznieca ostrą krytykę. Godard bierze także udział w wielu międzynarodowych kooperatywach artystycznych, m.in. RoGoPaG. W 1964 roku zakłada wraz z żoną własną wytwórnię Anouchka Films. Tam powstaje Kobieta zamężna, którą cenzura potnie za sceny topless. Krótko po realizacji Szalonego Piotrusia Godard rozstaje się z żoną. Po rozwodzie powstaje film Męski-żeński (1966), to ciąg życia - tego, co człowiek wie o sobie i czego nie wie, ciąg jego praktycznych zachowań i pustych chwil, życie przesypujące się jak piasek w klepsydrze. Godard patrzy na swoich bohaterów beznamiętnie i przenikliwie, jak badacz obserwujący faunę ziemi. Bohaterka filmu Dwie lub trzy rzeczy, które wiem o niej (Deux ou trois choses quo je sais d'elle, 1966) jest mężatką, której nie wystarcza zarabianych przez męża pieniędzy, by realizować lansowany przez reklamę i obowiązujący styl życia i ubrania. Dorabia, więc amatorską prostytucją. W Made in USA (1967) powracają raz jeszcze wszystkie motywy twórczości Godarda, stapiając się w wielki, fantastyczny i groteskowy paszkwil na zamerykanizowaną cywilizację przyszłości, w której bogactwo sąsiaduje z gwałtem i wyzwala jego istnienie. Ten sam problem porusza także Godard w Week-endzie (1968). Po roku 1967 w filmografii Godarda nastąpił okres rewolucyjny. Reżyser określił wtedy większość produkcji filmowych jako "burżuazyjne" i tym samym bezcelowe.

Twórczość Godarda ilustruję ewolucję jego poglądów. Zaczynając od buntu w imię dość nieokreślonej, odczuwalnej emocjonalnie wolności indywidualnej, doszedł w końcu do wizji zdominowanej przez politykę i rewolucję, ukazał przenikliwy i okrutny obraz cywilizacji i jej perspektyw. W 1970 r. niektórzy krytycy zaczęli mówić o "artystycznej śmierci" Godarda, który związał się z grupą Dżigi Vertova, produkującą filmy polityczne, a której jednym z głównych założeń była zasada eliminacji z filmu tego wszystkiego, co jest wynikiem talentu osobistego i indywidualności reżyserskiej. Godard współpracował z grupą od końca lat 60., realizując filmy polityczne pod kontrolą liderów rewolucji, stanowiące tylko ilustrację do dyskusji politycznych. W latach 1968-72 kręcił też filmy na zamówienie telewizji francuskiej, niemieckiej, włoskiej, angielskiej i czeskiej. Nie były one jednak emitowane, ponieważ uznano je za nieprzystępne dla widza telewizyjnego.

W roku 1972 wytwórnia Gaumont sfinansowała film Tout va bien (Wszystko w porządku), reklamowany jako wielki come back Godarda. Był to pierwszy film fabularny od czasu Week-endu, negacja istniejącego porządku społecznego. Był to ostatni projekt zrealizowany przez grupę Dżiga Vertov. Pozwolił on reżyserowi nawiązać ponowne stosunki z producentami, co doprowadziło w końcu do założenia spółki SONIMAGE w Grenoble. Godard był zarazem jej pracownikiem i dyrektorem. Wyposażona w nowoczesną aparaturę elektroniczną umożliwiła mu eksperymenty nad sposobami komunikowania. W efekcie powstał dziesięciogodzinny serial telewizyjny, emitowany w 1976 r. przez francuską stację regionalną FR3 Six fois deux - sur et sous la communication. Na taśmie video został też zrealizowany film Numero deux (1975), wyświetlany w kinach. Jedynym tematem filmu - powiedział reżyser - są trzy przedziały wieku: malcy, dorośli i starzy. W 1979 powstał film Sauve qui peut (la vie) (TVP: Ratuj się kto może(życie)), który krytyka oceniła bardzo niepochlebnie: Weźcie jakikolwiek film Claude'a Sauteta, posiekajcie go, zlepcie fragmenty nie licząc się ze ścieżką dźwiękową, a otrzymacie "Ratuj się kto może (życie)".

Passion, zrealizowana w 1981 r. jest znowu filmem o fabule trudnej do opowiedzenia. W uprzemysłowionej wsi kręcony jest film. Reżyser (niezwykła rola Jerzego Radziwiłłowicza), całkowicie oddany wizji wymarzonego dzieła, przedłuża jego realizację swoimi rozterkami twórczymi. W filmie zastosowano eksperymenty dźwiękowe i scenograficzne, typowe dla twórczości Godarda. W 1983 r. na festiwalu w Wenecji Jean-Luc Godard otrzymał Złotego Lwa za film Imię Carmen (1982), już w tytule nawiązując do opowiadania Prospera Merimee i opery Bizeta. Carmen jest w nim terrorystką, zaś zakochany w niej mężczyzna to strażnik. Zrealizowany w 1983 r. film Je vous salue, Marie, (TVP: Bądź pozdrowiona, Mario) poruszający w specyficzny dla Godarda sposób temat Zwiastowania, wywołał szereg protestów środowisk katolickich. Kolejne filmy to Detektyw (Detective, 1984) i Soigne ta droite (1987) - będące coraz wyraźniejszym dążeniem do abstrakcji, do suchych eksperymentów z tworzywem filmowym, odwołującym się do inteligencji, nie do wrażliwości. W 1990 na festiwalu w Cannes Godard pokazał film Nouvelle Vague. Alain Delon - alter ego reżysera wyraża tu niespodziewanie pochwałę kina sfabularyzowanego, którego patronami czyni Godard, obficie w filmie cytowanych pisarzy amerykańskich: Faulknera i Chandlera. Proponuje też, jak w każdym swoim dziele, refleksję nad obrazem - jego rolą i miejscem w filmie. W 1991 r. na zamówienie producentki telewizyjnej Nicole Ruelle powstał Allemagne Annie 90 neuf zero (Niemcy roku 90, dziewięć zero), przeznaczony dla kin twórczy, kreacyjny dokument jak określił go Godard, w którym oczami starego tajnego agenta NRD, który stara się przedostać na Zachód, reżyser przygląda się Niemcom Wschodnim w dobie zburzenia muru berlińskiego.

W 1995 r. 64. letni Jean-Luc Godard otrzymał Nagrodę im. Teodora W. Adorno za całokształt twórczości. Zdaniem komitetu decydującego o tym wyróżnieniu to jeden z największych estetyków awangardy XX wieku. Nagroda Adorno jest przyznawana, od 1977 co trzy lata.

Wybrana filmografia:

  • 1954 - Operation beton / Opération 'Béton' / Operation Concrete
  • 1957 - Charlotte et Véronique, ou Tous les garçons s'appellent Patrick / All the Boys Are Called Patrick
  • 1958 - Charlotte et son Jules / Charlotte and Her Jules
  • 1960 - Do utraty tchu / À bout de souffle / Breathless
  • 1960 - Żołnierzyk/ Le petit soldat / The Little Soldier
  • 1961 - Kobieta jest kobietą / Une femme est une femme / A Woman Is a Woman
  • 1962 - Żyć własnym życiem / Vivre sa vie: Film en douze tableaux / My Life to Live
  • 1962 - Karabinierzy / Les carabiniers / The Carabineers
  • 1963 - Pogarda / Le mépris / Contempt
  • 1964 - Osobliwa szajka / Bande à part / Band of Outsiders
  • 1964 - Kobieta zamężna / Une femme mariée
  • 1965 - Alphaville
  • 1965 - Szalony Piotruś / Pierrot le fou / Crazy Pete
  • 1966 - Męski-żeński: 15 scen z  życia / Masculin, féminin: 15 faits précis / Masculine, Feminine: In 15 Acts
  • 1966 - Dwie lub trzy rzeczy, które o niej wiem / 2 ou 3 choses que je sais d'elle / Two or Three Things I Know About Her
  • 1966 - Made in U.S.A.
  • 1967 - Chinka / La chinoise / The Chinese
  • 1967 - Weekend / Week End
  • 1972 - Wszystko w porządku / Tout va bien / Everything's All Right
  • 1980 - Ratuj się, kto może. (Życie) / Sauve qui peut (la vie) / Every Man for Himself
  • 1982 - Pasja / Passion
  • 1983 - Imię Carmen / Prénom Carmen / First Name: Carmen
  • 1984 - Pozdrawiam Cię, Mario / Je vous salue, Marie / Hail Mary
  • 1985 - Detektyw / Détective 
  • 1987 - Król Lear / King Lear
  • 1990 - Nouvelle Vague / New Wave
  • 1991 - Niemcy, rok 90 - punkt zerowy / Deutschland Neu(n) Null
  • 1991 - Contre l'oubli / Lest We Forget
  • 1993 - Na moje nieszczęście / Hélas pour moi / Oh, Woe Is Me
  • 1993 - Les enfants jouent a la Russie
  • 1995 - JLG/JLG - autoportrait de décembr / JLG by JLG
  • 1995 - Deuxfois cinquante ans de cinema francais
  • 1997 - Histoire du cinema francais: Seul le cinema (z cyklu "Historia francuskiego kina")
  • 1997 - Fatale beaute (tv)
  • 1998 - Les signes parmi nous / The Old Place
  • 1998 - Histoire(s) du cinema: La monnaie l'absolu (z cyklu: "Historia francuskiego kina")
  • 1998 - Histoire(s) du cinema: Le controle de l'univers (z cyklu: "Historia francuskiego kina")
  • 2000 - De l'origine du XXIe siècle / Origins of the 21st Century
  • 2001 - Pochwała miłości / Eloge de l'amour / In Praise of Love
  • 2002 - Liberte et partie / Liberty and Homeland
  • 2002 - 10 minut później: Wiolonczela / Ten Minutes Older: The Cello
  • 2004 - Nasza muzyka / Notre musique / Our Music
  • 2010 - Film Socialisme / Socialism