Krzysztof Zanussi

Zanim trafił do łódzkiej Filmówki, studiował fizykę na Uniwersytecie Warszawskim (1955-59) i filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim (1959-62, był uczniem samego Romana Ingardena). Już wtedy powstały jego pierwsze filmy, realizowane w Amatorskim Klubie Filmowym UW. Jako student Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej, realizował odważne formalnie, nowatorskie etiudy. Jego dyplomowy film Śmierć prowincjała (1966) zebrał nagrody na międzynarodowych festiwalach. Kinowy debiut, Struktura kryształu (1969), to krok w kierunku realizacji filmowego eseju. Zanussi dał się tu poznać jako autor traktujący twórczość bardzo osobiście, nadający jej autobiograficzny kontekst; metafizyk kina wierzący w obraz, a przy tym racjonalista realizujący filmy o intelektualistach i głównie dla nich; wreszcie moralista, ale stroniący od dydaktyzmu. Lata 70. to najświetniejszy okres jego twórczości. Powstają wtedy m. in. Za ścianą (1972), skromny, a przy tym genialny film telewizyjny, w odniesieniu do którego bodajże po raz pierwszy pisano o moralnym niepokojuw polskim kinie, Iluminacja (1973), najbardziej radykalny w formie filmowy esej, Barwy ochronne (1977) - sztandarowe dzieło nurtu kina moralnego niepokoju. Zanussi realizuje też wtedy swoje pierwsze filmy za granicą (głównie w RFN). Właśnie zagraniczne koprodukcje, głównie filmy kostiumowe, zdominowały twórczość reżysera w latach 80. Wśród nich sukcesem artystycznym był m.in. Rok spokojnego słońca (1984) nagrodzony Złotym Lwem na festiwalu w Wenecji. Z kolei Z dalekiego kraju (1981), fabuła będąca próbą przybliżenia zachodnim widzom postaci papieża Jana Pawła II, zapoczątkowała w twórczości Zanussiego odrębny nurt filmów wyznaniowych - poświęconych postaciom istotnym dla religii katolickiej. Filmy realizowane za granicą pozostały nieznane w kraju. Na ekrany polskich kin trafiły wówczas tylko dwa z nich: Rok spokojnego słońca (już po sukcesie w Wenecji) i Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest… (1988, wyświetlony na FPFF w Gdyni). Próbą odnalezienia na nowo polskich widzów i powrotu do dawnej poetyki kameralnych, osobistych filmów był Stan posiadania (1989). Po przełomie Okrągłego Stołu Zanussi stał się jednym z najbardziej medialnych i wszechstronnych ludzi kina. Jest nie tylko reżyserem i scenarzystą, ale również producentem i opiekunem artystycznym dzieł innych twórców (związany ze Studiem Filmowym "Tor", od 1979 roku jest jego kierownikiem artystycznym i dyrektorem). Pisuje felietony, zrealizował też cykle pouczających felietonów telewizyjnych, Rozmowy w ogrodzie (1992) i Spotkania domowe (1993), cykl nowel telewizyjnych Opowieści weekendowe (1996-97 i 2000). Powstają kolejne filmy wyznaniowe: Życie za życie (1990, rzecz o św. Maksymilianie Kolbe), Brat naszego Boga (1997, opowieść o św. Bracie Albercie na podstawie sztuki Karola Wojtyły). W 1995 roku reżyser realizuje Cwał, autobiograficzny powrót do dzieciństwa, złożony z luźnych epizodów obraz straszno-śmiesznych czasów stalinizmu. W obecnej dekadzie autor pozwolił wrócić na kinowe ekrany swoim ulubionym typom bohaterów. Postać dojrzałego, cynicznego inteligenta powróciła w kreacjach Zbigniewa Zapasiewicza w Życiu jako śmiertelnej chorobie przenoszonej drogą płciową (2000) i Persona non grata (2005). Z kolei tak zwany bohater zanussoidalny, młody, bezkompromisowy inteligent rozczarowany rzeczywistością pojawia się w Suplemencie (2002), a także w Sercu na dłoni (2008), najnowszym filmie reżysera.

Krzysztof Zanussi pełni rozmaite funkcje instytucjonalne, m.in. jest członkiem Europejskiej Akademii Filmowej, od 1997 roku - członkiem Papieskiej Akademii Sztuk Pięknych i Literatury. Jest też członkiem Polskiego PEN-Clubu, Stowarzyszenia Pisarzy i Polskiej Akademii Umiejętności. Od 1992 jest profesorem Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Laureat wielu nagród i wyróżnień, m.in. Nagrody im. Roberta Bressona, przyznanej przez Ministra Kultury Watykanu, Nagrody za Całokształt Twórczości na MFF w Jerozolimie (2002), Nagrody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2000), Nagrody Przewodniczącego Komitetu Kinematografii dla producentów filmowych (1991), Nagrody Państwowej I stopnia (1984), Międzynarodowej Nagrody Filmowej "Lumiere" (1987), Nagrody III stopnia od Ministra Kultury i Sztuki (1971), medalu "Zasłużony Kulturze" (2005), oraz Odznaczenia Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi dla kultury polskiej (1999).

 

Filmografia / Filmography:

1957 Na usypisku (kr.m. / short film)

1958 Tramwaj do nieba / The Tram to Heaven (kr.m. / short film)

1959 Diabeł kulawy / The Lame Devil (kr.m. / short film)

1960 Cement I słowa / Cement and Words (kr.m. / short film)

1960 Dach / The Roof (kr.m. / short film)

1961 Ułan i dziewczyna (kr.m. / short film)

1961 Parasol przy pogodzie / The Umbrella for Good Weather (kr.m. / short film)

1961 Łapać złodzieja / Stop Thief (kr.m. / short film)

1961 Samolot z Budapesztu / A Plane from Budapeszt (kr.m. / short film)

1962 Holden (kr.m. / short film)

Studenci / Students (kr.m. / short film)

1966 Przemyśl (kr.m. / short film)

1966 Śmierć prowincjała / The Death of a Provincial (film dyplomowy / diploma film, kr.m. / short film)

1966 Maria Dąbrowska (kr.m. / short film)

1967 Komputery / Computers (kr.m. / short film)

1967 Twarzą w twarz / Face to Face (TV, kr.m. / short film)

1968 Krzysztof Penderecki (TV, kr.m. / short film)

1968 Zaliczenie / Attestation (TV, kr.m. / short film)

1969 Struktura kryształu / The Structure of Crystal

1970 Góry o zmierzchu / Mountains at Dusk (TV, kr.m. / short film)

1971 Życie rodzinne / Family Life

1971 Rola / Die Rolle / The Role (TV, kr.m. / short film)

1971 Za ścianą / Behind the Wall (TV)

1972 Hipoteza / Hypothesis (TV, kr.m. / short film)

1973 Iluminacja / Illumination

1974 Morderstwo w Catamount / The Catamount Killing

1974 Bilans kwartalny / The Quarterly Balance

1975 Miłosierdzie płatne z góry / Nachtdienst / Night Duty (TV)

1977 Barwy ochronne / Camouflage

1977 Lutosławski, Penderecki, Baird (TV, dok. / doc.)

1977 Lekcja anatomii / Anatomische Stunde / Anatomy Lesson (TV)

1977 Dom kobiet / Haus der Frauen (TV)

1978 Spirala / Spiral

1979 Drogi pośród nocy / Wege in der Nacht / The Ways in the Night (TV)

1980 Constans / The Constant Factor

1980 Kontrakt / The Contract (TV)

1980 Mój Kraków / Mein Krakau TV, dok. / doc.)

1981 Pokuszenie / Versuchung / The Temptation (TV)

1981 Z dalekiego kraju: Papież Jan Paweł II / Da un paese lontano: Papa Giovanni Paolo II / From a Far Country

1982 Watykan - stolica kultury / Capitoli Culturali / The Capital of Culture (dok. / doc.)

1982 Niedostępna / Unerreichbar / The Unapproachable (TV)

1982 Imperatyw / Imperativ / Imperative

1983 Sinobrody / Blaubart / The Bluebeard (TV)

1984 Rok spokojnego słońca / The Year of Quiet Sun

1985 Paradygmat, czyli potęga zła / Paradigma

1987 Wygasłe czasy / Erloschene Zeiten / Time That Passed (TV, dok. / doc.)

1988 Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest… / Wo Immer Du Bist / Wherever You Are

1989 Stan posiadania / Inventory

1990 Życie za życie / Leben für Leben - Maximilian Kolbe / Life for a Life

1990 Długa rozmowa z ptakiem / Das Lange Gespracht mit dem Vogel / Long Conversation with a Bird

1990 Pani Walewska w / in: Napoleon (TV)

1992 Dotknięcie ręki / The Silent Touch

1996 Cwał / In Full Gallop

1997 Brat naszego Boga / Our God's Brother

1995-99 Opowieści weekendowe / Weekend Stories (TV): Damski interes / A Woman's Business, Słaba wiara / Little Faith, Urok wszeteczny / Deceptive Charm, Ostatni krąg /The sacrum, Linia opóźniająca / Delatory Line, Niepisane prawa / Unwritten Law, Dusza Śpiewa / The Soul Sinus, Skarby ukryte / Hidden Tresaures

2000 Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową / Life as a Fatal Sexually Transmitted Disease

2002 Suplement / The Supplement

2005 Persona non grata

2005 Czołgi / The Tanks w / in: Solidarność, solidarność / Solidarity, solidarity… (TV)

2006 Czarne słońce / Il Sole nero / A Black Sun

2008 Serce na dłoni / With a Warm Heart