Bruno Dumont

Urodził się w 1958 roku w Bailleul, niewielkim miasteczku we francuskiej Flandrii, położonym między Lille a Dunkierką. Przez kilkanaście lat wykładał filozofię w lokalnym liceum. Realizował też filmy reklamowe dla miejscowych firm, co dla reżysera samouka było szkołą filmowego warsztatu. Na dużym ekranie zadebiutował późno, w wieku 39 lat, dojrzałym artystycznie Życiem Jezusa (1997), za który to film otrzymał nagrodę im. Jeana Vigo i przyznawaną za najlepszy debiut na festiwalu w Cannes Złotą Kamerę. Akcję swojego pierwszego dzieła, opowiadającego o pełnej cierpienia drodze ku odkupieniu młodego, zbuntowanego chłopaka z motocyklowego gangu, umieścił w rodzinnym mieście. Film nosił ślady inspiracji kinem Roberta Bressona, szczególnie jego Kieszonkowcem (1959) i Mouchette (1966). Późniejsze kino Dumonta kojarzone jest jednak z nurtem nowego francuskiego ekstremizmu. Krytyk James Quandt w „Artforum” określił tym terminem filmy o transgresyjnym charakterze, przekraczające tabu związane z seksualnością i przemocą, realizowane przez francuskich twórców na przełomie XX i XXI wieku jako reakcja na kryzys francuskiej kultury. Wśród reżyserów nowego francuskiego ekstremizmu obok Dumonta Quandt umieścił między innymi Catherine Breillat, Gaspara Noégo, Claire Denis, Philippe’a Grandrieux, Marinę de Van, François Ozona, Patrice Chéreau, Leosa Caraxa i Bertranda Bonello.

Dumont szybko został uznany za reżysera wyjątkowego, śmiało opierającego się tendencjom we współczesnym kinie, konsekwentnie potwierdzającego swój radykalny autorski styl. Dumont jako jedyny reżyser w historii, obok Andrieja Tarkowskiego, dwukrotnie odbierał Grand Prix canneńskiego festiwalu – za nakręconą (również w Bailleul) w 1999 roku Ludzkość oraz zrealizowaną w 2006 roku Flandrię.

Ludzkość zaskoczyła, oburzyła i poruszyła jurorów do tego stopnia, że nagrodzili ją na przekór wszelkim kontrowersjom. Wydaje mi się, że jury chciało wyróżnić pewien gatunek kina, kina odmiennego, myślącego, moralnie zaangażowanego – komentował werdykt Dumont (cyt. za: „Kino”, nr 12/2000, s. 55). Posługując się surowym naturalizmem, reżyser stworzył w Ludzkości niemal surrealistyczną wizję świata. Pokazał małe miasteczko we francuskiej Flandrii i jego mieszkańców postawionych w obliczu wstrząsającego morderstwa 11-latki. Głównym bohaterem filmu jest samotny, otoczony aurą śmierci Pharaon, badający okoliczności zabójstwa. Efekt, jaki Dumont osiąga w swoich filmach, przybliżając agresję przypisaną ludzkiemu życiu i tkwiące w nim piękno, jednym wydaje się psychodeliczny, a u innych wywołuje głęboki sprzeciw. Do wielkich umiejętności Dumonta należy odkrywanie i prowadzenie na planie niezwykłych w swojej autentyczności aktorów amatorów, których znajduje na ulicy i nie bez trudności namawia do współpracy. Grający Pharaona Emmanuel Schotté oraz partnerująca mu Séverine Caneele (jako Domino) otrzymali nagrody dla najlepszego aktora i najlepszej aktorki na festiwalu w Cannes.

W 2003 roku reżyser zmierzył się z amerykańskim krajobrazem, realizując chłodno przyjęty przez krytykę „eksperymentalny horror” – Twentynine Palms. To historia erotycznego związku Rosjanki i Amerykanina, podróżujących z Los Angeles do Twentynine Palms, by zobaczyć Park Narodowy Joshua Tree. Frustracje kochanków mieszają się z niepokojącą atmosferą pustyni, prowadząc ku finałowej eksplozji przemocy.

Krytycy, pisząc o kolejnym filmie Dumonta – Flandrii, porównywali jej odpychających, prymitywnych bohaterów – dwóch młodych mężczyzn, rywalizujących o prawo do ciała jednej kobiety, umieszczonych na tle pustych, błotnistych pejzaży – do owadów wegetujących w słoiku, którym reżyser przygląda się niczym prowadzący badania entomolog. Ta wnikliwa obserwacja, niemal pozbawiona słów i skupiona na ledwie zauważalnych śladach uczuć, jest strategią charakterystyczną dla Dumonta.

W kolejnym filmie – Hadewijch z 2009 roku – reżyser, opowiadając o duchowych dylematach młodej paryżanki wydalonej z katolickiego klasztoru, powraca do estetyki i tematyki swojego debiutu, podejmuje religijny temat w ściśle świeckiej, niereligijnej perspektywie. Film otrzymał nagrodę FIPRESCI na festiwalu filmowym w Toronto. Najnowsze dzieło tego reżysera, obraz Poza szatanem, miało swoją premierę na tegorocznym festiwalu w Cannes (sekcja Un Certain Regard).

Reżyser zrealizował właśnie swój szósty film Hors Satan (zapowiadany wcześniej jako The Empire).

(Agnieszka Szeffel)

Filmografia:

1997 Życie Jezusa / La vie de Jésus / The Life of Jesus

1999 Ludzkość / L'humanité / Humanity

2003 Twentynine Palms

2006 Flandria / Flandres

2009 Hadewijch

2011 Poza szatanem / Hors Satan / Outside Satan