2025 rok to 80. rocznica wyzwolenia obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau i zakończenia II wojny światowej, podczas której Niemcy dokonali eksterminacji sześciu milionów europejskich Żydów. Pamiętając o tym, postanowiliśmy przypomnieć trudno dostępny i rzadko pokazywany film francuskiego reżysera Claude’a Lanzmanna Shoah, którego premiera odbyła się w Paryżu 30 kwietnia 1985 roku, dokładnie 40 lat temu. Dla wielu Shoah jest jednym z najważniejszych dzieł filmowych XX wieku. Lanzmann skończyłby w tym roku 100 lat.
Shoah to monumentalny, trwający dziewięć i pół godziny „tren pamięci ofiar Zagłady” (określenie Tadeusza Lubelskiego). Film powstawał przez 12 lat, z czego sam montaż zajął pięć. Zdjęcia zostały nakręcone w latach 1974-1981, w miejscach dawnych obozów śmierci. Zdaniem Lanzmanna kino nie powinno odtwarzać Zagłady, ponieważ jest ona niemożliwa do odegrania i przedstawienia. Jego formalnym zamysłem było skierowanie kamery na tych, którzy Zagłady w różny sposób doświadczyli. W filmie nie ma ani jednego zdjęcia archiwalnego, żadnej fotografii ani historycznych materiałów filmowych. Zamiast tego mówią ocaleni, postronni świadkowie oraz sprawcy Zagłady. Mówią również krajobrazy – pustka w przestrzeni, miejsca zapomniane i wyparte z pamięci, a także kamienne pomniki, lasy, pola, tory kolejowe. Reżyser chciał w ten sposób dokonać rekonstrukcji traumatycznych wspomnień i zadać pytanie o naturę pamięci. Shoah skupia się bardziej na pamięci o Zagładzie.
(1925-2018) Był pionierem kina dokumentalnego, jego dzieło Shoah (1985) stało się fundamentalnym świadectwem pamięci o Holokauście. Film ten, rezygnujący z archiwalnych ujęć na rzecz bezpośrednich relacji ocalałych i świadków, to wyważony dialog między ciszą a brutalnością historii. Lanzmann eksplorował mechanizmy ludzkiej pamięci, korzystając z minimalistycznej narracji i długich ujęć, które wprowadzają widza w głęboką medytację nad tragedią XX wieku. Jego twórczość nie tylko zrewolucjonizowała kino dokumentalne, ale również pozostawiła niezatarte piętno na sposobie opowiadania o traumach przeszłości.
1973 Dlaczego Izrael? / Pourquoi Israël / Israel, Why (doc.)
1985 Shoah (doc.)
2001 Sobibór / Sobibór, 14 octobre 1943, 16 heures / Sobibór, October 14, 1943, 4 p.m. (doc.)
2013 Ostatni niesprawiedliwy / Le dernier des injustes / The Last of the Unjust (doc.)
2017 Napalm (doc.)