Michel van der Aa: Księga niepokoju
Wydarzeniem specjalnym 10. MFF ENH we Wrocławiu będzie spektakl światowej sławy holenderskiego kompozytora, twórcy oper Michela van der Aa - Księga niepokoju, adaptacja prozy portugalskiego modernisty Fernando Pessoi. Spektakl powstał jako produkcja holendersko-austriacka na zamówienie Linz - Europejskiej Stolicy Kultury 2009, gdzie miał swoją premierę. Obejrzeli go również widzowie w Niemczech, Holandii i Portugalii.
Melancholijny strumień świadomości Bernardo Soaresa, pomocnika księgowego z Lizbony jest punktem wyjścia dla hipnotycznego muzyczno-filmowo-teatralnego widowiska. Księga niepokoju to kolejny interdyscyplinarny projekt van der Aa po międzynarodowych sukcesach oper One i After Life, odkąd w kręgu jego twórczych zainteresowań znalazły się, oprócz muzyki i reżyserii teatralnej, techniki filmowe. Wykształcony w Europie w dziedzinie kompozycji i reżyserii dźwięku, studiował film w Nowym Jorku. W jego spektaklach różne formy ekspresji splatają się w mozaikowej strukturze całości. Przestrzenie wirtualne i realne, dramaturgia sceniczna i filmowa, dźwięki grane na żywo przez orkiestrę i generowane elektronicznie składają się na doskonały przykład Gesamtkunstwerk.
Księga niepokoju, na podstawie której van der Aa stworzył libretto swojego operowego spektaklu - "absurdalna i bezużyteczna" jak pisał o niej sam Pessoa - stanowi połączenie intymnego dziennika z prozą poetycką. Złożona z notatek słynnego Portugalczyka spisanych między 1929 a 1934 rokiem, wydana wiele lat po jego śmierci, stała się światowym bestsellerem. Zawiera myśli, paradoksy, figury retoryczne, marzenia i sny podsycane egzystencjalnym niepokojem człowieka, który zamiast życia wybiera twórczość. Narratora Księgi... zagra u van der Aa znakomity aktor Klaus Maria Brandauer, odtwórca ról kontrowersyjnych bohaterów trylogii Istvána Szabó: Hendrika Hofgensa - Mefista, pułkownika Redla czy Hanussena. Obok niego we fragmentach wideo wystąpią portugalscy aktorzy: Ana Moura, João Reis, Sara Ramadinha Pereira, David Pereira, Rogério Tavares, Miguel Corte-Real. Kompozycja van der Aa zostanie wykonana przez niemiecką orkiestrę musikFabrik, jeden z wiodących europejskich zespołów, specjalizujących się w wykonaniach muzyki współczesnej.
Głównym partnerem wydarzenia jest Opera Wrocławska
Partenerem wydarzenia jest Ambasada Holandii
Michel van der Aa jest w tej chwili najbardziej rozchwytywanym kompozytorem holenderskim. Urodził się w 1970 roku w rodzinie muzyków. Jego ojciec był dyrygentem i kompozytorem, matka - amatorską śpiewaczką. W wieku 10 lat Michel rozpoczął naukę gry na gitarze klasycznej. Po skończeniu szkoły rozpoczął studia z reżyserii dźwięku w Królewskim Konserwatorium w Hadze. Jako dwudziestotrzylatek rozpoczął studia z kompozycji pod kierunkiem Diderika Wagenaara, które kontynuował u Giliusa van Bergeijka oraz Louisa Andriessena. W 1999 roku jego utwór Between został wyróżniony prestiżową nagrodą Gaudeamus, inny - Attach - nagrodą Amsterdam Fund for the Arts w 2000 roku. Po sukcesie Preposition Trilogy (2001) Michel van der Aa wyjechał do Nowego Jorku, by przez rok studiować film w New York Film Academy. Wziął też udział w laboratorium reżyserii scenicznej w Lincoln Center Theater Director.
Opery Michela van der Aa:
Writing to Vermeer (1999)
Vuur (2001)
One (2002)
After Life (2006)
The Book of Disquiet (2008)
Fernando Pessoa (1888 - 1935) należy do największych i najczęściej tłumaczonych poetów XX wieku. Fernando António Nogueira Pessoa urodził się w Lizbonie, dzieciństwo spędził w południowoafrykańskim Durbanie, gdzie jego ojczym był portugalskim konsulem. Jako siedemnastolatek samotnie powrócił do Lizbony i przez następne 30 lat prawie jej nie opuszczał. Po nieudanej próbie założenia małej drukarni zaczął pracować w firmach handlowych jako tłumacz korespondencji w języku angielskim i francuskim. Współpracował z licznymi czasopismami. Z Almedą Negreirosem i Mário de Sá Carneiro założył ważne dla współczesnej literatury portugalskiej pismo literackie Orpheu. Pod wpływem niemieckiego ekspresjonizmu, futuryzmu Marinettiego i francuskiej awangardy stworzył prąd interseccionismo (krzyżowanie się krajobrazów, przeszłości z teraźniejszością, rzeczywistości ze snami). Jego przykładem jest seria poematów pt.: Chuva Obliqua (Skośny deszcz).
Pessoa stworzył sobie kilku fikcyjnych heteronimów: Álvaro de Camposa, Ricardo Reisa, Alberto Caeiro, Bernardo Soaresa. Z każdym nazwiskiem, którym sygnował publikacje, skojarzone były konkretne cechy - literacka maniera, wygląd, temperament, poglądy i wyznawana filozofia. Publikował wiersze również pod własnym nazwiskiem.
Pessoa prowadził życie bardzo czynne, choć najchętniej poświęcał się pisaniu. Był znany w środowisku intelektualistów w Lizbonie, w 1927 roku poeci drugiej fazy modernizmu okrzyknęli go mistrzem. W jego życiu pojawiła się jedna kobieta - Ofélia de Queirós. Poznali się w 1920 roku, w biurze handlowym, w którym dziewiętnastoletnia Ofélia była maszynistką, znającą języki obce. Przyjaźń między nimi trwała od marca do listopada, pisywali do siebie listy miłosne (wydane w 1978 roku). Choroba Fernanda i depresja, w jaką popadł, przerwała miłosną przygodę. Ponownie zaczęli się spotykać w 1929 roku, jednak dwa lata później w ostatnim liście Pessoa wyjaśnia Ofélii, że miłość jest uczuciem zbyt absorbującym, by mógł pogodzić ją z tym, co uważa za najważniejsze w życiu: ze swoją twórczością.
Jedyną publikacją książkową wydaną za życia poety było Mensagem (Przesłanie). Opus magnum Pessoi, napisane przez heteronima Bernardo Soaresa, to Livro do Desassossego (Księga Niepokoju) wydana dopiero w 1982 roku, prawie 50 lat po śmierci autora. Pierwszy tom poezji ukazał się w 1942 roku. Od tego czasu wydaje się nieprzerwanie wszystko, co Pessoa napisał.
Księga niepokoju została w Polsce opublikowana przez wydawnictwo Czytelnik w 1995 roku (przekład Janiny Z. Klawe), a następnie w rozszerzonej wersji przez Świat Literacki w 2007 (przekład Michała Lipszyca).
Opera współczesna "Księga niepokoju" jest realizowana w ramach projektu pn. „Wydarzenia muzyczno-teatralne 10-tej jubileuszowej edycji Międzynarodowego Festiwalu Filmowego ERA NOWE HORYZONTY (MFF ENH) we Wrocławiu". Projekt ubiega się o dofinansowanie przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013.
