Świszczący kamień
Czterech licealistów wyrusza na wakacyjny obóz harcerski. Tu spotyka ich niemal wojskowy dryl, lekcje patetycznego patriotyzmu, ideologiczna indoktrynacja oraz długie listy nakazów i zakazów. Bohaterowie szczególną niechęcią obdarzają kierownika obozu, kontrolującego cudze listy, zdolnego do oszustw i manipulacji. Chłopcy decydują się na eskapady po okolicy, podburzają kolegów, prowadzą dysputy na temat wolności i demokracji, porywają się na młodzieńcze zgrywy, które przybierają formę ideologicznego oporu. Powoli wkraczają w dorosłość, z przekonaniem o bezradności w konfrontacji z systemem, ale też ze stałą potrzebą buntu.
Świszczący kamień, wpisujący się w konwencję filmu młodzieżowego o wakacyjnych przygodach, urósł do rangi politycznego manifestu. Nieakceptowany przez władze węgierskiej kinematografii, stał się źródłem cenzorskiego skandalu. Film Gazdaga nie przypominał bowiem frywolnych opowiastek o nastolatkach, ale kontestacyjną z ducha wizję zbliżającego się buntu, skierowanego wobec komunistycznego systemu - tu reprezentowanego przez władze harcerskiego obozu.
Rafał Syska
Urodzony w 1947 r. w Budapeszcie węgierski reżyser i pedagog, związany dziś z Sundance Filmmakers Lab. W swoich poszukiwaniach twórczych wykorzystuje zarówno formułę kina fabularnego - tu np. głośny film Świszczący kamień (1971) - jak również dokumentalnego. Wyróżniany na międzynarodowych festiwalach, jest laureatem nagrody specjalnej jury na festiwalu w San Sebastian za Túsztörténet (1989) oraz nagrody dla najlepszego filmu węgierskiego za Hol volt, hol nem volt (1987). Takie filmy jak A bankett (1989) czy Társasutazás (1985) zostały także wpisane na listę stu najlepszych filmów dokumentalnych przez International Documentary Association.
Wybrana filmografia:
1969 Hosszú futásodra mindig számíthatunk / The Long Distance Runner
1970 A válogatás / Selection
1971 Świszczący kamień / A sípoló macskakö / The Whistling Cobblestone
1974 Bástyasétány hetvennégy / Singing on the Treadmill
1982 A bankett / The Banquet
1983 Elveszett illúziók / Lost Illusions
1985 Társasutazás / Package Tour
1987 Hol volt, hol nem volt / A Hungarian Fairy Tale
1989 Túsztörténet / Stand Off
1991 Chroniques hongroises / Hungarian Chronicles
1997 Ginsberg - Egy költö a Lower East Side-ról / A Poet on the Lower East Side: A Docu-Diary on Allen Ginsberg