W górę rzucony kamień
Jedno z nielicznych reżyserskich przedsięwzięć wybitnego operatora Sándora Sáry. Koniec lat 40., na Węgrzech panuje terror komunistyczny. Główny bohater, po aresztowaniu jego ojca, traci szansę wstąpienia do szkoły filmowej. Odtąd każdy etap jego życia będzie związany z narastającym okrucieństwem rządów Rákosiego. Bohater stanie się najpierw świadkiem kolektywizacji wsi, opartej na oszustwie i przymusowym odbieraniu ziemi chłopom, a potem upokarzającej dezynfekcji obozu Romów, której kulminacją będzie golenie głów wszystkim kobietom.
Sára dokonał nie tylko rozrachunku z historią Węgier, odważnie opisując jej stalinowski epizod, ale również zawarł refleksję na temat odpowiedzialności artysty. Bohater filmu po latach wraca bowiem do przeszłych wydarzeń, chcąc je zrekonstruować w ramach filmu fabularnego. Efekt inscenizacji wypada jednak sztucznie i konwencjonalnie, a prymat dokumentu nad fabułą nie podlega najmniejszym wątpliwościom. Puenta filmu Sáry jest więc paradoksalna, zwłaszcza w dziele, które w ówczesnym kinie należało do najbardziej wyrafinowanych kompozycyjnie i zachwycających plastycznie.
Rafał Syska
Sándor Sára
Urodzony w 1933 r. w Turze, węgierski reżyser, scenarzysta i operator filmowy. Ukończył Wyższą Szkołę Teatralną i Filmową w Budapeszcie, współtworzył Studio im. Béli Bálazsa. W latach 60. i 70. należał do najwybitniejszych operatorów kina węgierskiego, kreując ekspresyjne wizje wyrafinowaną symboliką, mistrzowskim posługiwaniem się przestrzenią i ruchem postaci oraz intensywnym kontrastem czerni i bieli. Do największych osiągnięć operatorskich Sáry należały filmy: Istvána Gaála Wir (1963), Istvána Szabó Ja, twój syn (1966), Ferenca Kósy Dziesięć tysięcy dni (1967) i Zoltána Huszárika Sindbad (1971). Jako reżyser Sára zasłynął efektowną opowieścią o bezwzględności systemu stalinowskiego w filmie W górę rzucony kamień (1968). Potem jeszcze często sięgał po tematykę polityczną, np. w obrazie Jutro będzie bażant (1974), czy martyrologiczną w filmie Oskarżenie (1996, Złote Grono na festiwalu w Łagowie).
Wybrana filmografia:
1968 W górę rzucony kamień / Feldobott kö / The Upthrown Stone
1974 Jutro będzie bażant / Holnap lesz fácán / Tomorrow Pheasant
1978 80 huzarów / 80 huszár / 80 Hussars
1986 Bábolna
1990 Wciąż żyjesz? / Te még élsz? / Are You Still Alive?
1996 Oskarżenie / A vád / Prosecution