Z rozkoszą zapraszamy na Avec Plaisir – filmową sekcję i wystawę w Studio BWA Wrocław – poświęcone pograniczom praktyk artystycznych i erotycznej wrażliwości związanej z kulturą BDSM.
Program cyklu
Inspiracją, a także punktem wyjścia obu projektów jest postać i twórczość Alaina Robbe-Grilleta, bohatera tegorocznej retrospektywy. Niemałą rolę w recepcji Robbe-Grilleta odegrała specyficzna wyobraźnia erotyczna reżysera, która dochodzi do głosu w jego filmach, łączących nowofalowy eksperyment, tradycję libertyńską i surrealistyczną. Rewizja twórczości Robbe-Grilleta jest dla nas okazją do refleksji nad artystycznym, a także politycznym miejscem, które erotyczna wrażliwość określana skrótem BDSM zajmuje w pejzażu współczesności. Avec Plaisir jest kontrapunktem dla wolnomyślicielskiej, ale jednoznacznie męskiej i heteroseksualnej perspektywy Robbe-Grilleta w stronę bardziej różnorodnych, zwłaszcza kobiecych i queerowych punktów widzenia.
Przez pół wieku Alain Robbe-Grillet był mężem Catherine Robbe-Grillet – autorki powieści uznanych za klasyczne pozycje literatury sadomasochistycznej, dominy i mistrzyni ceremonii BDSM. W 1956 roku, pod pseudonimem Jean de Berg, wydała Image, a w 1984 roku, jako Jeanne de Berg, opublikowała Cérémonies de femmes – jedną z pierwszych książek portretujących środowisko BDSM. Równocześnie przez kilka dekad reżyserowała sadomasochistyczne, tajne ceremonie. Jej postaci poświęcona jest Ceremonia (La cérémonie, 2014), film Liny Mannheimer, która skrupulatnie rekonstruuje jej spektakle cierpienia i miłości, pokazując praktykę poszerzania zmysłowych i emocjonalnych doznań oraz portretuje społeczność skupioną wokół dominy.
W Avec Plaisir znajdą się filmy, które powstawały nieomalże równolegle do twórczości francuskiego reżysera, jednak pokazujące praktyki i estetyki BDSM-u ze skrajnie innych punktów widzenia. Jak również współczesne obrazy, eksplorujące subwersywną wrażliwość BDSM-u, pozostające jednak na przeciwległych krańcach spektrum do kultury masowej, eksploatującej chętnie i powierzchownie akcesoria oraz fetysze.
Niszowe produkcje, nakręcone na marginesach oficjalnej kultury filmowej, sporadycznie trafiały do kin. Mano Destra w reżyserii Cleo Uebelmann (1986) to enigmatycznie wystylizowane i znakomicie sfotografowane studium pożądania i ciała jako obiektu. Film, osadzony wokół relacji BDSM dwóch kobiet, badający światło i ciemność, bezruch i ruch, wolność i ograniczenia, jest esejem o fascynującej kompozycji wizualnej i genialnej ścieżce dźwiękowej The Vyllies. Dźwięk jest niezwykle ważny, pozwalając widzowi poczuć upływ czasu, podczas gdy kamera rejestruje prawie bezruch. Biała lina odbita jak promień światła na tle czarnej skóry, mięśnie drgające pod rajstopami, błyszczące metalowe klamry na ubraniu dominy, budują obraz kontroli i uległości, kipią powściągliwością i oczekiwaniem. Mano Destra, choć był jedynym filmem Cleo Uebelmann, uzyskał w społeczności BDSM status legendy. Stał się też inspiracją dla Petera Stricklanda do nakręcenia Duke of Burgundy: reguł pożądania.
Uwodzenie: Okrutna kobieta (Verführung: Die grausame Frau, 1985) jest luźną adaptacją Wenus w futrze Leopolda von Sacher-Masocha. Reżyserki Monika Treut i Elfi Mikesch wprowadzają widzów do sadomasochistycznego uniwersum zarządzanego przez dominę, będącą również właścicielką galerii. Tam, na oczach widzów, poddaje kobiety i mężczyzn publicznym upokorzeniom. Jako artystka specjalizuje się w inscenizowaniu wyszukanych fantazji S&M, a jej romanse przekraczają zwykłe granice życia osobistego i zawodowego. Z lodowatym opanowaniem, uśmiechem przełamuje seksualne stereotypy i społeczne tabu. Uwodzenie: Okrutna kobieta to jeden z najważniejszych tytułów w niemieckim kinie queer lat 80., przez krytyczkę „New York Timesa” określony „prowokacyjną mieszanką twórczości Fassbindera i Kabaretu Boba Fosse’a”. Film wzbudził kontrowersje jeszcze przed swoją premierą, a wkrótce po pierwszych pokazach na Berlinale spotkał się z cenzurą. Zarówno w Mano Destra jak i Uwodzeniu, reżyserki przyglądają się analogiom między sztuką a kulturą BDSM, w której ważną rolę odgrywają wyobraźnia, wizualność, performatyka, obiekt, symbol, a więc kategorie i pojęcia fundamentalne również dla praktyk artystycznych. Obie dziedziny łączy także zamiłowanie do eksperymentu i eksplorowania fantazmatów przekraczających granice codzienności. Przekraczają je też bohaterowie filmu Czerń i biel (Noir et blanc, 1986). Głośny debiut Claire Devers, nagrodzony m.in. Złotą Kamerą na festiwalu w Cannes, stanowi luźną adaptację jednego z wczesnych opowiadań Tennessee Williamsa, Desire and the Black Masseur. Historia fascynacji nieśmiałego księgowego osobą czarnoskórego masażysty. Masaże, z sesji na sesję, stają się coraz bardziej bolesne, ale brutalny dotyk muskularnego mężczyzny staje się dla bohatera uzależniający.
Kobiecym, lecz heteroseksualnym spojrzeniem na praktyki BDSM jest Romans (Romance), słynny film Catherine Breillat z 1999 roku, pokazujący punkt widzenia bohaterki wchodzącej w uległą rolę ze starszym, dominującym entuzjastą bondage. Film Breillat wywołał sporo kontrowersji, głównie przez obsadzenie w jednej z ról aktora porno Rocco Siffrediego oraz graficzne i beznamiętne sceny ujęcia seksu. Sama reżyserka twierdzi, że nie jest to film o seksie, lecz systemowej, patriarchalnej przemocy wychowującej kobiety na męczennice. W relacji BDSM przemoc jest konsensualna, w przeciwieństwie do tej codziennej, domowej.
Związki między polityką, kapitalizmem a seksualnością naświetla też Zasada 34 (Regra 34, 2022), nagrodzona Złotym Lampartem w Locarno. Film Júlii Murat to przewrotna opowieść o seksualności, władzy i patriarchacie. Mieszkająca w Rio de Janeiro Simone, czarnoskóra studentka prawa, na co dzień wspiera kobiety będące ofiarami męskiej przemocy. Tymczasem nocą odkrywa swoje erotyczne oblicza. Bada granice między bólem a przyjemnością, poddając się coraz bardziej ryzykownym i ekstremalnym eksperymentom. To odważna refleksja nad cielesnością i spojrzeniem jako narzędziem wyzwolenia (bądź zniewolenia). W porządku społecznym relacje władzy i podległości, dominacji i uprzedmiotowienia, podobnie jak ból i przemoc, zakorzenione są w nierównościach, ufundowane na przymusie, stanowią symptom fundamentalnych problemów toczących wspólnotę. W świecie BDSM mają charakter konsensulany, stają się przedmiotem równorzędnej umowy i, co najważniejsze, zostają zamienione w źródło przyjemności. A wręcz rozkoszy.
Ewa Szabłowska, kuratorka sekcji
