Andrzej Pitrus: Oto jest krew

Pippo Delbono znany jest przede wszystkim widzom teatralnym - to bez wątpienia jeden z najciekawszych reżyserów światowych scen, niegdyś współpracujący z niemiecką choreografką Piną Bausch, a dzisiaj realizujący autorskie spektakle z własnym zespołem, wystawiane i nagradzane w wielu krajach, także w Polsce. Twórczość włoskiego artysty wymyka się klasyfikacjom - jego teatralne eksperymenty zwykle bliskie są formule perfomance'u, w którym istotną rolę odgrywa obecność samego Delbono. Jego teatr nie istnieje bez niego, podobnie jak nie może obyć się bez najbliższych współpracowników, często ludzi wykluczonych i bez profesjonalnego aktorskiego przygotowania. Najważniejszym z nich jest głuchoniemy i chory na mikrocefalię Bobo, który spędził lata zamknięty w szpitalu psychiatrycznym, by w końcu znaleźć opiekuna w osobie reżysera.

Delbono ma jednak coraz częściej do czynienia z kinem. Jako aktor charakterystyczny - znamy go m.in. ze znakomitego Jestem miłością (2009, L. Guadagnino) - ale także jako reżyser. Jego najnowsza produkcja, nagrodzona na festiwalu w Locarno, zatytułowana została Sangue, czyli Krew i stanowi przedłużenie wątków zawartych w jednym z ostatnich spektakli. Podobnie jak Orchidee, także nowy film poświęcony jest w dużej mierze postaci niedawno zmarłej matki reżysera. Delbono zarejestrował jej ostatnie dni, dając nam przejmujący i niezwykle emocjonalny - choć nie w melodramatyczny sposób - obraz pożegnania z najbliższą osobą.

Jednocześnie Krew to coś więcej niż dokument o sobie samym - mamy tu bowiem do czynienia z przenikliwym esejem opowiadającym o specyficznie włoskim miksie polityki, religii, relacji rodzinnych, poezji i trywialności. Tytuł odnosi się nie tylko do więzów krwi, ale także do działalności znanego terrorysty związanego z Czerwonymi Brygadami - Giovanniego Senzaniego. Wypuszczony na wolność, po wielu latach spędzonych w więzieniu, spotyka się z reżyserem, by odbyć z nim rozmowę. W filmie pojawia się też motyw podróży-pielgrzymki. Delbono wyrusza do Albanii, by zdobyć jad błękitnego skorpiona, który ma przynieść jego matce ulgę w cierpieniu. Są migawki z teatru, gdzie reżyser pracuje nad oryginalną inscenizacją Rycerskości wieśniaczej Pietro Mascagniego. To właśnie w tych fragmentach na krótko pojawia się Bobo - dosłownie rozświetlający swą pełną onieśmielenia kreacją scenę i ekran. Piękny. Zwyczajny, a na swój sposób przedziwnie uduchowiony.

Tak jak teatr Delbono daleki jest od głównego nurtu, tak niewiele ma z nim wspólnego jego kino. Eseistyczna formuła, zastosowana także we wcześniejszych realizacjach, wspierana jest tu przez niecodzienne środki wyrazu. Cały pełnometrażowy film został bowiem nakręcony amatorską kamerą, a wiele scen to zapis z aparatu wbudowanego w telefon. Wybór tej formuły nie jest przypadkowy i nie wynika z ograniczeń budżetu, choć zapewne filmowi daleko do formuły "superprodukcji". Delbono stawia bowiem na perspektywę skrajnie subiektywną i ostentacyjnie emocjonalny przekaz. Valentina d'Amico, komentująca film dla portalu movieplayer.it, użyła wręcz - niezbyt chyba pochlebnego - określenia "pornografia bólu". To może zbyt dosadne, ale w istocie teatr i kino Pippo Delbono stawiają emocjom widza szczególne wyzwania, zbliżając się do granicy ekshibicjonizmu, nie unikając nadekspresji. Ale jednocześnie kontakt z mistrzem jest zawsze doświadczeniem niepowtarzalnym. Jego sztuka zazębia się z codziennością, życie artysty staje się perfomance'em, a spektakl otwiera się na sferę prawdziwego, nieodegranego przeżycia.

Bobo porównywany jest często do Brunona S. - naturszczyka znanego z filmów Herzoga. To jednak bardzo powierzchowne zestawienie. Niemiecki reżyser odkrył bowiem naturszczyka, który wpisał się w uniwersum jego kina i na swój sposób go wykorzystał. Delbono zaprosił niepozornego staruszka do prawdziwego dialogu, niezależnie od jego choroby. Zmienił też jego życie, dając mu własny dom i opiekę. Ale i sam otrzymał od niego wsparcie w trudnych chwilach zmagań z AIDS. W Krwi Bobo pojawia się tylko na chwilę, ale i on obok Senzaniego, Margherity Delbono i samego reżysera jest pełnoprawnym bohaterem filmu.

Realizacja Pippo Delbono jest na swój sposób niemodna. Chyba tak jak niemodne jest piękno. Reżyser ma niezwykłą zdolność zamieniania wszystkiego w sztukę, a przy tym odwagę pozwalającą nie ukrywać się za jakąkolwiek maską. Nieprzypadkowo też jeden z najważniejszych spektakli artysty La Rabbia dedykowany jest pamięci Piera Paolo Pasoliniego. Twórca Krwi jest bowiem jego najwierniejszym uczniem, kolejnym prawdziwym poetą kina.

Andrzej Pitrus

(tekst ukazał się w numerze 2(24)/2015 czasopisma "EKRANy")