I cóż można jeszcze napisać o dziele, które zostało dokładnie przeanalizowane w podręcznikach historii kina, obwołane bezdyskusyjnym arcydziełem i od dekad wygrywa kolejne rankingi krytyków na najwybitniejszy film wszech czasów? Chyba z przekory trzeba by zawołać, że się zestarzało i że nie jest tak wybitne, jak się powszechnie mniema.

A jednak głos sprzeciwu więźnie mi w gardle. Owszem, rewolucyjne jak na tamte czasy rozwiązania techniczne i narracyjne, które zastosował Orson Welles (głębia ostrości, ujęcia z żabiej perspektywy, niekonwencjonalne oświetlenie pierwszego i dalszych planów etc.), to dla nas dzisiaj bułka z masłem. Nowatorska forma filmu zaś – opowiadającego z punktu widzenia różnych osób o życiu jednego człowieka, magnata prasowego, Charlesa Fostera Kane’a – była potem wykorzystywana w dziesiątkach dzieł, zarówno wybitnych, jak i tuzinkowych. Mimo to nie da się filmu Wellesa odstawić do muzeum. Bo wciąż tkwi w nim tajemnica.

Można Obywatela Kane’a czytać na wielu poziomach: egzystencjalnym (przypowieść o ulotności życia nawet najbardziej potężnej jednostki), filozoficznym (nie jesteśmy w stanie poznać całej prawdy o drugim człowieku), politycznym (obraz tego, jak wygląda i funkcjonuje amerykańska demokracja), socjologicznym (portret „wyższych sfer”) itd. Można też zobaczyć w fabule kolejną wariację na temat „od pucybuta do milionera” lub „od idealisty do cynika”. Zapomnijcie wszystko, co napisano o Obywatelu Kanie, i oglądajcie ten film z otwartym umysłem.

Bartosz Żurawiecki