Podróż na Cyterę

Theo (Theodoros) Angelopoulos urodził 17 kwietnia 1935 roku w Atenach. Jego dzieciństwo i młodość przypadły na najbardziej dramatyczny okres w nowożytnej historii Grecji, wyznaczany prawicową dyktaturą Joanisa Metaksasa, okupacją niemiecko-włoską, a przede wszystkim krwawą wojna domową. Te wydarzenia, jak również rządy Czarnych Pułkowników z przełomu lat 60. i 70., często stawały się tłem jego późniejszych filmów. Angelopoulos studiował prawo na Uniwersytecie w Atenach, ale na ostatnim roku zrezygnował z napisania pracy magisterskiej i porzucił plan przejęcia kancelarii adwokackiej wuja. W czasie studiów zakochał się w kinie i zdecydował się na wyjazd do paryskiej szkoły filmowej IDHEC. Nim to uczynił, przez dwa lata odbywał służbę wojskową, podróżując z jednostką po wioskach Epiru i Macedonii, które po latach decydowały o pejzażu niemal wszystkich jego filmów.

Na początku lat 60. Angelopoulos trafił do Paryża. Studiował tam antropologię na Sorbonie i uczęszczał na wykłady Claude’a Lévi Straussa w Collège de France. Jako bileter pracował też w słynnej Cinématèque Française u Henri Langlois, zaś warsztat filmowca szkolił u twórcy cinéma vérité, Jeana Roucha. Na koncepcji artystycznej Angelopoulosa silne piętno odcisnęły także poznane we Francji eksperymenty Jean-Luc Godarda i Michelangelo Antonioniego, którego odtąd był wielkim admiratorem. Choć celem wyjazdu Angelopoulosa do Paryża były studia w IDHEC, przyszły reżyser do szkoły filmowej uczęszczał tylko dwa semestry, po których został wyrzucony przez dyrekcję za niesubordynację.

Z tym bagażem doświadczeń Angelopoulos powrócił do ogarniętych kontestacyjnym buntem Aten. Pisywał filmowe recenzje do lewicowych pism i szykował się do realizacji ostatecznie nieukończonego filmu Forminx Story. Tuż przed dojściem do władzy Czarnych Pułkowników zdołał nakręcić paradokumentalną Audycję, a w 1970 roku pełnometrażowy debiut Rekonstrukcję, która mimo ograniczeń budżetowych i niechęci cenzury stała się wydarzeniem festiwalu w Salonikach. Dużo emocji wzbudził także Pamiętny rok 36, będący parabolą prawicowych junt, a zarazem pastiszem polityczno-sensacyjnych widowisk, niezmiernie popularnych w ówczesnym kinie.

Wielkim triumfem Angelopoulosa stała się Podróż komediantów, kilkugodzinna kronika najnowszej historii Grecji, kręcona z perspektywy wędrującej po Epirze i Macedonii trupy aktorów. Film wzbudził entuzjazm na festiwalu w Cannes, mimo że był tam wyświetlany poza konkursem. Powstałe trzy lata później Myśliwi, najbardziej hermetyczny i bezkompromisowy inscenizacyjnie film Angelopoulosa, domknął pierwszą w jego karierze trylogię (w tym wypadku – historyczną). W 1980 roku na ekrany trafił Aleksander Wielki, opowieść o półlegendarnym przywódcy niewielkiego państewka założonego na początku XX wieku w górach północnej Grecji. Angelopoulos przedstawił w nim wnikliwą analizę władzy, która od idealizmu zmierzała w kierunku krwawej dyktatury.

Film nie był kasowym sukcesem reżysera i przyczynił się do zmiany w charakterze realizowanych przez niego filmów. Odtąd Angelopoulos unikał historiozoficznych analiz na rzecz refleksji egzystencjalnej, co stało się zasługą zaproszonego do współpracy Tonino Guerry. W ekipie Angelopoulosa czołowe role odgrywali również: operator, Jorgos Arvanitis, kompozytorka, Eleni Karaindrou, i scenograf, Mikes Karapiperis.

W latach 80. z ich współpracy wyszła tak zwana trylogia milczenia, wśród której Pejzaż we mgle stał się międzynarodowym sukcesem i przyniósł reżyserowi deszcz prestiżowych wyróżnień, między innymi nagrodę Feliksa dla najlepszego europejskiego filmu 1988 roku. Później Angelopoulos zrealizował Zawieszony krok bociana z udziałem Marcello Mastroianniego i Jeanne Moreau oraz Spojrzenie Odyseusza z Harveyem Keitlem. Pierwszy ze wspomnianych filmów przedstawiał cierpienia emigrantów i uchodźców, drugi stanowił poruszającą analizę konfliktów bałkańskich, zwieńczoną opisem oblężonego Sarajewa. Sukcesem Angelopoulosa stała się także melancholijna Wieczność i jeden dzień, nagrodzona Złotą Palmą na festiwalu filmowym w Cannes. Obecnie reżyser pracuje nad kolejną trylogią, z której Płacząca łąka miała już swoją premierę.

Pejzaże we mgle. Kino Theo Angelopoulosa.
artykuł Anity Piotrowskiej

Theo Angelopoulos – poezja obrazu
esej Rafała Syski

Filmografia:

1962 Białe i czarne / Et Blanc et Noir / White and Black

1965 Forminx Story / Peripeteies me tous Forminx / Forminx Story

1968 Audycja / Ekpombei / Audition

1970 Rekonstrukcja / Anaparastasi / Reconstruction

1972 Pamiętny rok 36 / Meres tou ’36 / Days of ‘36

1975 Podróż komediantów / O Thiasos / The Travelling Players

1977 Myśliwi / I Kinigi / The Hunters

1980 Aleksander Wielki / O Megalexandros / Alexander the Great

1981 Jedna wioska, jeden wieśniak / Chorio ena, katikos enas / One Village, One Villager

1983 Atena wraca na Akropol / Athina, epistrofi stin Akropoli / Athens, Return to the Acropolis

1984 Podróż na Cyterę / Taxidi sta Kythira / Voyage to Cythera

1986 Pszczelarz / O Melissokomos / The Beekeeper

1988 Pejzaż we mgle / Topio stin omihli / Landscape in the Mist

1991 Zawieszony krok bociana / To Meteoro vima tou pelargou / The Suspended Step of the Stork

1995 Spojrzenie Odyseusza / To Vlemma tou Odyssea / Ulysses’ Gaze

1995 Lumière i spółka / Lumière et compagnie / Lumière and Company

(współreż. / co-dir.)

1998 Wieczność i jeden dzień / Mia aioniotita kai mia mera / Eternity and a Day

2004 Trylogia 1: Płacząca łąka / Trilogia I: To Livadi pou dakryzei / Trilogy: The Weeping Meadow

2007 Dla każdego jego kino / Chacun son cinéma ou Ce petit coup au coeur quand la lumière s'éteint et que le film commence / To Each His Cinema (współreż. / co-dir.)

2008 Trylogia 2: Pył czasu / Τριλογια : η σκονη του χρονου / Trylogy 2: The Dust of Time