Nikt nie chciał umierać

Pod koniec 1965 roku młody litewski reżyser, Vytautas Žalakevičius, przybył do Moskwy ze swoim nowym filmem. Jego poprzednie dzieła cieszyły się dużą popularnością w artystycznych kręgach Związku Radzieckiego, dlatego oczekiwania były wysokie. Scenariusz (Terror) został wcześniej opublikowany, wiadomo było więc, że nowy film Žalakevičiusa będzie opowiadał o „leśnych braciach”, partyzantach antykomunistycznych działających na terenie Litwy i innych krajów nadbałtyckich podczas II wojny światowej i po jej zakończeniu. Na pierwszy rzut oka Nikt nie chciał umierać jest klasyczną radziecką produkcją. Komuniści i chłopi są dobrzy, a partyzanci źli. To opowieść o zemście synów sołtysa za jego śmierć z rąk oddziałów powstańczych. Jednak zastosowana konwencja westernu pozwoliła Žalakevičiusowi na ujawnienie prawdy o partyzantach, nawet jeśli uczynił to między wierszami. Po projekcji filmu reżyserowi nakazano usunięcie pierwszej sceny, w której radzieckie czołgi wjeżdżają do litewskiej wioski. Pierwotny tytuł, Terror, również nie został zaakceptowany. Mimo to nadal z filmu jasno wynika, że winą za krwawą wojnę powinno się obarczyć rządzących, czyli komunistów.

Imię ukrywającego się w lasach bohatera filmu przypomina postać z bajek i legend litewskich. Aitvaras (skrzat) w źródłach mitologicznych jest bogiem przynoszącym pieniądze i dostatek domownikom. (...) Mityczną postać z podań litewskich przywołuje Žalakevičius w filmie w osobie ukrywającego się w lasach przywódcy partyzantkilitewskiej Aitvarasa. (...) Łaimonas Noreika uosabiający przewodnika braci leśnych jest postacią tajemniczą, nieprzewidywalną, o ognistym, porywczym charakterze, nie ulegającą presji radzieckich strażników. Swym zachowaniem przypomina dyskretnie (negując tym samym wizerunek czarnego charakteru) że Aitvarasy walecznie strzegą swego domowego ogniska i dbają o jego dobrobyt. (Anna Mikonis, Poetycki kinematograf, Warszawa 2010, s.164)