Pasażerka
Inspiracją dla ostatniego dzieła twórcy Zezowatego szczęścia było słuchowisko Zofii Posmysz Pasażerka z kabiny 45. Najpierw powstał spektakl telewizyjny w reżyserii Munka, a potem została wydana powieść oparta na tym samym pomyśle, która stała się bezpośrednim pierwowzorem scenariusza filmu.
Główne problemy mego nowego filmu? Konflikt odpowiedzialności sumienia i problem miary wytrzymałości człowieka – mówił o Pasażerce reżyser (cyt. za: „Film” 1961, nr 41).
Kat i ofiara. Liza, niegdyś obozowa kapo, oraz jej „pupilka”, była więźniarka Marta, płyną po latach na pokładzie tego samego statku. Wracają wspomnienia…
Choć miejscem akcji jest obóz koncentracyjny, nie ma tu epatowania drastycznymi scenami fizycznego okrucieństwa. Dramat rozgrywa się głównie na płaszczyźnie psychologicznej. Liza nie czuje się odpowiedzialna za zagładę, „po prostu” wykonuje obowiązki. Sprytnie dąży do uzależnienia swojej ofiary – poprzez próby obłaskawiania i oczekiwania wdzięczności. Tymczasem Marta jest gotowa bronić własnej godności za cenę wszelkich wyrzeczeń i upokorzeń.
Realizację dzieła przerwała tragiczna śmierć reżysera. Nikt nie zdecydował się na dokończenie filmu. W końcu pozostałe po Munku materiały uporządkował i scalił Witold Lesiewicz. Premiera odbyła się we wrześniu 1963 roku, dwa lata po śmierci reżysera.
nagrody
Cannes IFF 1964 – Jury’s Special Mention, FIPRESCI Prize; Venice IFF 1964 – Award from the Italian Journalists’ Association; Warsaw Mermaid – Polish Film Critics’ Award for Best Polish Feature Film of 1963; Czechoslovak Festival of the Working People Main Prize 1964 – Award from the Czechoslovak Union of Anti-fascist Fighters, Award from the Club of Friends of Film Art; Award from the Finnish Film Critics’ Association 1965
Andrzej Munk
Reżyser filmowy, operator, wykładowca, jeden z twórców najwybitniejszych dzieł polskiej szkoły filmowej. Urodził się 16 października 1921 roku w Krakowie, zginął tragicznie 20 września 1961 roku w wypadku samochodowym, do którego doszło pod Łowiczem. Studiował w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi na dwóch wydziałach – operatorskim i reżyserskim. Podczas studiów zrealizował zdjęcia do wielu filmów swoich kolegów, jako reżyser zadebiutował w szkole filmem dokumentalnym Sztuka młodych (1949). Jeszcze w czasie studiów, w 1950 roku, otrzymał etat w Wytwórni Filmów Dokumentalnych w Warszawie. Był członkiem Zespołu Filmowego „Kadr”. Wspólnym mianownikiem fabuł Andrzeja Munka jest podejmowana kwestia wpływu prądów społecznych i systemów totalitarnych na postawę jednostki. Reżyser nie stronił przy tym od groteski, paradoksu, gorzkiej ironii, co wyróżniało go wśród innych artystów szkoły polskiej.
Filmografia
1949 Sztuka młodych / The Art of the Young (doc., short)
1950 Zaczęło się w Hiszpanii / It Began in Spain (doc., short)
1951 Kierunek – Nowa Huta! / Destination – Nowa Huta! (doc., short)
1951 Nauka bliżej życia / Science Closer to Life (doc., short)
1952 Bajka / A Fairy Tale (doc., short)
1952 Pamiętniki chłopów / Peasant Diaries (doc., short)
1953 Kolejarskie słowo / A Railwayman’s Word (doc., short)
1954 Gwiazdy muszą płonąć / Stars Must Burn (co-dir., doc., short)
1955 Niedzielny poranek. Scherzo / One Sunday Morning. Scherzo (short)
1958 Spacerek staromiejski / A Walk in the Old City of Warsaw (short)
1955 Błękitny krzyż / The Men of the Blue Cross
1956 Człowiek na torze / Man on the Track
1957 Eroica. Symfonia bohaterska w dwóch częściach / Eroica. Heroic Symphony in Two Parts (part I: Scherzo alla Pollacca, part II: Ostinato lugubre)
1960 Zezowate szczęście / Bad Luck
1963 Pasażerka / Passenger
TV
1957(1972) Eroica. Con bravura (TV)
1959 Wieczory generalskie / Generals’ Evenings (TV Theatre)
1960 Pasażerka / Passenger (TV Theatre)
1961 Arlekinada / Harlequinade (TV Theatre)
Polska Kronika Filmowa (PKF) / Polish National Newsreel (PNN)
1950 Wiec w Baranowiczach, XI 1950 / Mass meeting in Baranowicze, XI 1950 (doc., short)
1950 Dekoracje, efekty nocne, XI 1950 / Decorations, night effects, XI 1950 (doc., short)
1950 Akademia ku czci Józefa Bema, XII 1950 / A ceremony in memory of Józef Bem, XII 1950 (doc., short)
1951 Wystawa Młodzież w walce o pokój, I 1951 / The exhibition Młodzież w walce o pokój (Youth Fighting for Peace), I 1951 (doc., short)
1951 Fabryka żarówek wykonała roczny plan, I 1951 / The light bulb factory has fulfilled the annual plan, I 1951 (doc., short)
1951 Fabryka penicyliny, PKF 1951, nr 3 / The penicillin factory, PNN 1951, no. 3 (doc., short)
1951 Sztuka Zwycięstwo w Teatrze Nowym, II 1951 / The play Zwycięstwo (Victory) in ‘Nowy’ Theatre, II 1951 (doc., short)
1951 Walka z alkoholizmem, PKF 1951, nr 8 / Fighting with alcoholism, PNN 1951, no. 8 (doc., short)
1951 Dom Dziecka im. św. Gertrudy, PKF 1951, nr 10 / St. Gertrude’s orphanage, PNN 1951, no. 10 (doc., short)
1951 Windziarki na Muranowie (dokrętka do materiału Zbigniewa Raplewskiego), PKF 1951, nr 10 / Lift attendants in Muranów (additional shooting for Zbigniew Raplewski’s material), PNN 1951, no. 10 (doc., short)
1951 Mecz piłki nożnej CWKS – Unia, PKF 1951, nr 14 / Football match CWKS – Unia, PNN 1951, no. 14 (co-dir., doc., short)
1951 Zabawa na Mariensztacie, PKF 1951, nr 23 / Party in Mariensztat, PNN 1951, no. 23 (co-dir., doc., short)
1951 Miejski szpital położniczy w Warszawie, PKF 1951, nr 23 / City Maternity Hospital in Warsaw, PNN 1951, no. 23 (doc., short)
1951 Zespół Aleksandrowa, VII 1951 / The Alexandrov’s Band, VII 1951 (doc., short)
1951 Rumuński Zespół Pieśni i Tańca, PKF 1951, nr 37 / Romanian Song and Dance Group, PNN 1951, no. 37 (doc., short)
1956 Komeda i jego zespół, PKF 1956, nr 36 / Komeda and His Band, PNN 1956, no. 36 (doc., short)
1959 Wydanie (anty)jubileuszowe, PKF 1959, nr 52 AB, wydanie specjalne z okazji jubileuszu 15-lecia PKF / The (Anti)celebratory Version, PNN 1959, no. 52 AB, special edition on the 15th anniversary of PNN (doc., short)
Witold Lesiewicz
Urodził się w 1922 roku w Białymstoku. Ukończył reżyserię w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi. Po studiach pracował w Wytwórni Filmów Dokumentalnych i Fabularnych. Reżyser i scenarzysta filmów fabularnych oraz dokumentalnych, tworzył także dla telewizji (m.in. serial Doktor Murek i teatr telewizji Wieczory generalskie).
Wybrana filmografia
1954 Gwiazdy muszą płonąć / Stars Must Burn (co-dir., doc., short)
1956 Zielony i Czarny Śląsk / Green and Black Silesia (doc.)
1963 Pasażerka / Passenger (co-dir.)
1964 Nieznany / The Uknown
1967 Klub szachistów (TV, short)
1972 Bolesław Śmiały / King Boleslaus the Bold