English

Zabójstwo chińskiego bukmachera

John Cassavetes
The Killing of a Chinese Bookie
USA 1976 / 109’

W Zabójstwie chińskiego bukmachera, podobnie jak wcześniej w Minnie i Moskowitz, Cassavetes sięgnął po formuły gatunkowe – tym razem po film noir. Twórca wykorzystał nie tylko elementy ikonograficzne (miasto, nocne lokale, kobiety z półświatka, gangsterzy, podejrzane interesy, zdjęcia nocne itd.), ale przede wszystkim po kluczowy dla tego gatunku temat, czyli problem kryzysu męskości. Grany przez Bena Gazzarę Cosmo Vitelli stworzył sobie swój własny świat. Prowadzony przez niego nocny lokal ze striptizem na przedmieściach Los Angeles to specyficzne miejsce. Vitelli nie tylko czerpie z niego środki do życia, to również jego dom oraz przestrzeń, nad którą sprawuje władzę absolutną. W tym świecie panują określone zasady. Najważniejsze jest show i jego sprawne funkcjonowanie. Vitelli spędza w lokalu każdą wolną chwilę i jest dla niego w stanie poświęcić własne życie. Jednocześnie, jakby wbrew sobie, robi wszystko, by ten stworzony przez siebie świat narazić na niebezpieczeństwo i stracić.

Przystępując do pracy nad Zabójstwem chińskiego bukmachera, Cassavetes myślał o czymś lżejszym tematycznie  Kobieta pod presją bowiem bardzo go wyczerpała emocjonalnie. Jednak nie do końca potrafił odnaleźć się w tej zamierzonej lekkości. Oglądając ten film po latach, ma się wrażenie, że raczej przestraszył się postaci, którą stworzył i w której rysach mógł rozpoznać samego siebie.

Elżbieta Durys

John Cassavetes

John Cassavetes (1929–1989) – urodzony w Nowym Jorku amerykański aktor i autor filmowy greckiego pochodzenia. Obecnie uznaje się go za twórcę kina niezależnego w Stanach Zjednoczonych. Do filmu, jak twierdził, trafił przypadkiem. Karierę rozpoczął jako aktor w latach 50. XX wieku. Grywał postacie zbuntowanych i niezależnych mężczyzn. Aktorstwo szybko przestało mu wystarczać. Pod koniec dekady, przy pomocy oraz wsparciu finansowym ze strony przyjaciół, nakręcił swój pierwszy autorski film Cienie. Wywołał on niezwykłe poruszenie na Wschodnim Wybrzeżu i w Europie. Sukces Cieni spowodował zainteresowanie ze strony Hollywood. Po kilku bolesnych doświadczeniach podczas kręcenia dwóch filmów (Spóźniony blues i Dziecko czeka) oraz z wilczym biletem Cassavetes wrócił z Hollywood do Nowego Jorku. Kilka lat względnej bezczynności, przeprowadzka do Los Angeles oraz powiększenie rodziny (wraz z aktorką Geną Rowlands tworzyli niezwykły związek; Gena była gwiazdą wielu jego filmów) poprzedziły dojrzały okres jego twórczości. Do Hollywood wracał, by grać, zdobywając w ten sposób fundusze na swoje niezależne filmy. Łącznie nakręcił ich dziewięć. Prócz Cieni są to kolejno: Twarze, Mężowie, Minnie i Moskowitz, Kobieta pod presją, Zabójstwo chińskiego bukmachera, Premiera, Gloria, Strumienie miłości. Zmarł w 1989 roku po wielu latach zmagań z marskością wątroby.

Filmy Cassavetesa od początku budziły kontrowersje. Podczas gdy w Stanach traktowano je z rezerwą, w Europie odnosiły sukcesy i zbierały nagrody. Chcąc je jak najogólniej scharakteryzować, można by przywołać określenie Krzysztofa Mętraka. Pisząc o dziełach amerykańskiego twórcy, powiedział, że jest to miazga Cassavetesa. Można to rozumieć na wiele sposobów. Cassavetes odrzucał wszystkie konwencje dotyczące sposobu przedstawiania i poruszanych tematów, serwując widzowi miazgę. Reżyser nie sugerował prostych rozwiązań. Mimo że poruszał bardzo bolesne kwestie często w bardzo bolesny sposób, nie podsuwał na koniec rozwiązania, ale właśnie miazgę. Wreszcie widz, który zdecyduje się wejść w świat Cassavetesa, po obejrzeniu jego filmów będzie się czuł, jakby zrobiono z niego miazgę.

Filmografia

1959 Cienie / Shadows

1961 Spóźniony blues / Too Late Blues

1963 Dziecko czeka / A Child Is Waiting

1968 Twarze / Faces

1970 Mężowie / Husbands

1971 Minnie i Moskowitz / Minnie and Moskowitz

1974 Kobieta pod presją / A Woman Under the Influence

1976 Zabójstwo chińskiego bukmachera / The Killing of a Chinese Bookie

1977 Premiera / Opening Night

1980 Gloria

1984 Strumienie miłości / Love Streams

1986 Wielki kłopot / Big Trouble

Filmy telewizyjne / TV films

Johnny Staccato, odcinki / TV episodes: Murder for Credit (1959), Evil (1959), A Piece of Paradise (1959), Night of Jeopardy (1960), Solomon (1960)

The Lloyd Bridges Show, odcinki / TV episodes: A Pair of Boots (1962), My Daddy Can Beat Your Daddy (1963)

Bob Hope Presents Chrystler Theatre, odcinek / TV episode: In Pursuit of Excellence (1966)

Columbo, odcinek / TV episode: Etiuda w czerni / Étude in Black (1972)


Twórcy

reżyseria John Cassavetes
scenariusz John Cassavetes
zdjęcia Mitchell Breit, Al Ruban
montaż Tom Cornwell
muzyka Bo Harwood
obsada Ben Gazzara, Timothy Agoglia Carney, Seymour Cassel, Robert Philips, Morgan Woodward, John Red Kullers, Al Ruban, Azizi Johari, Virginia Carrington
producent Al Ruban, Phil Burton
produkcja Faces Distribution
właściciel praw Faces Distribution
źródło kopii British Film Institute
język angielska