English

Dušan Makavejev – filmy krótkie 2

90’

Ene, due, rabe

One Potato, Two Potato / Eci, pec, pec
Jugosławia 1961 / 9’

Satyra opowiadająca o pokusach księgowego, które prowadzą go na przestępczą ścieżkę. W roli głównej – Mija Aleksić.

reżyseria: Dušan Makavejev
scenariusz: Mica Hađzić, Dušan Makavejev
zdjęcia: Vladeta Lukić
montaż: Marko Babac
muzyka: Vojislav Kostić
obsada: Mija Aleksić
produkcja: Avala Film
właściciel praw: Dušan Makavejev
źródło kopii: FARS
język: serbski
barwa: cz.-b.

Miss Piękności ’62

Miss Beauty ’62 / Ljepotica ’62
Jugosławia 1962 / 14’

Krótkometrażowy film o wyborach miss w 1962 roku. Makavejev z kamerą towarzyszy kandydatkom do tytułu najpiękniejszej – podczas przygotowań, sesji zdjęciowych i samych wyborów. Reżyser przygląda się zjawisku z uśmiechem i pewną dozą ironii, dokumentując jednocześnie zmiany obyczajowe zachodzące w Jugosławii na początku lat 60.

 

reżyseria: Dušan Makavejev
scenariusz: Dušan Makavejev
zdjęcia: Djordje Jolić, Aleksandar Petković
montaż: Vuksan Lukovac
produkcja: Sutjeska Film
właściciel praw: Film Center Sarajevo
język: serbski
barwa: cz.-b.

Nowe zwierzę domowe

New Domestic Animal / Nova domača životinja
Jugosławia 1964 / 10’

Ten krótkometrażowy dokument opowiada o tym, jak zmienia się jugosłowiańska wieś, której mieszkańcy korzystają z dobrodziejstw motoryzacji. Autami dostarczają na miejski targ owoce i warzywa na sprzedaż. Jednak film Makavejeva ma gorzką wymowę: reżyser zestawia rozwój cywilizacyjny ze scenami pokazującymi konie przygotowywane do uboju. Samochód – owo „nowe zwierzę domowe” – zmienia krajobraz wsi i zastępuje zwierzęta, które dotąd pracowały dla człowieka.

reżyseria: Dušan Makavejev
scenariusz: Dušan Makavejev, Momčilo Ilić
zdjęcia: Branko Perak
montaż: Marko Babac
muzyka: Petar Bergamo
produkcja: Dunav Film
właściciel praw: Dušan Makavejev
źródło kopii: Jugoslovenska Kinoteka
język: bez dialogów
barwa: cz.-b.

Pochód

Parade / Parada
Jugosławia 1962 / 11’

Jeden z najbardziej znanych krótkich filmów Makavejevapokazuje przygotowania do obchodów 1 Maja. Lecz reżysera nie interesuje tytułowy pochód. Jego dokument skupia się na ludziach: i tych pracujących, i tych błądzących po ulicach, czasami zagubionych w tłumie. Podpatrywanych mimochodem i ukazanych często z humorem. Jak pisał Makavejev, zależało mu na obrazie człowieka takiego, jakim jest […] człowieka normalnego, mierzonego miarą jego czasu.

reżyseria: Dušan Makavejev
scenariusz: Dušan Makavejev
zdjęcia: Aleksandar Petković, Branko Perak
montaż: Marko Babac
produkcja: Dunav Film
właściciel praw: Dušan Makavejev
źródło kopii: Filmoteka Narodowa
język: serbski
barwa: cz.-b.

Precz z płotami

Down with the Fences / Dole plotovi
Jugosławia 1962 / 11’

Dzieci bawią się na placu, czołgają się przez dziury w ogrodzeniu i wspinają na płot, próbując go powalić. Film powstał na zamówienie jednej z organizacji kobiecych i miał uświadomić widzom, jak wielką potrzebą w miastach są place zabaw. Precz z płotami zostało jednak dokończone po wzniesieniu muru berlińskiego (1961), a krótkometrażówka o zburzeniu płotu stała się przypowieścią o poszukiwaniu drogi do wolności.

reżyseria: Dušan Makavejev
scenariusz: Staša Jelić
zdjęcia: Aleksandar Petković
montaż: Marko Babac
muzyka: Mihajlo Živanović
produkcja: Zora Film
właściciel praw: Dušan Makavejev
źródło kopii: Filmoteka Narodowa
język: serbski
barwa: cz.-b.

Tęsknię za Sonją Henie

I Miss Sonia Henie / Nedostaje mi Sonja Henie
Jugosławia 1972 / 20’

W 1972 roku podczas belgradzkiego filmowego festiwalu FEST słoweński filmowiec Karpo Godina zaproponował ośmiu reżyserom zrealizowanie kilkuminutowych filmów. Zasady były proste: to samo pomieszczenie, niezmienna pozycja kamery, jeden obiektyw, nie można stosować zoomów i w każdej scenie musi paść zdanie I miss Sonja Henie (zaczerpnięte z komiksu o Snoopym). Tak powstał szalony filmowy eksperyment – zmontowany materiał z Belgradu oraz found footage z Sonją Henie – który od razu znalazł się na czarnej liście jugosłowiańskich władz.

reżyseria: Dušan Makavejev, Tinto Brass, Puriša Djordjević, Miloš Forman, Buck Henry, Paul Morrissey, Bogdan Tirnanić, Frederick Wiseman
scenariusz: Uloge Tumače, Dobrila Stojnić, Branko Miličević, Buck Henry, Miloš Forman, Catherine Rouvel, Tinto Brass, Rade Rančić, Srdjan Zelenović
montaż: Karpo Godina
obsada: Dobrila Stojanić, Srdjan Zelenović, Branko Miličević, Catherine Rouvel, Sonja Henie, Brooke Hayward
producent: Karpo Godina
produkcja: Neoplanta Film
właściciel praw: Karpo Godina
język: angielski, serbski
barwa: kolor i cz.-b.

Bogdan Tirnanić

Urodził się w 1941 roku, zmarł w 2009. Jeden z najbardziej znanych serbskich dziennikarzy i krytyków filmowych. Bywał także aktorem – zagrał m.in. w nagrodzonych na festiwalu w Berlinie Młodych latach (Rani radovi / Early Works, 1969) czy w filmie Crni bombarder (The Black Bomber, 1992). W 1981 roku napisał scenariusz do pełnometrażowego filmu Decko koji obecava (The Promising Boy). Wyreżyserował tylko jeden film, krótkometrażową nowelkę filmową, która stanowi część dzieła Tęsknię za Sonją Henie.

Filmografia

1972 Tęsknię za Sonją Henie / Nedostaje mi Sonja Henie / I Miss Sonia Henie (co-dir)

Frederick Wiseman

Urodzony w 1930 roku. Dokumentalista. Z żelazną konsekwencją portretuje amerykańskie instytucje publiczne. W szczegółach odsłania mechanizmy leżące u podstaw systemów szkolnictwa, więziennictwa, gastronomii, przemysłu rozrywkowego i opieki zdrowotnej. Wiseman od lat pracuje według jednego modelu: kolekcjonuje około stu godzin materiału, który nagrywa bez wcześniejszego scenariusza, nie robi wywiadów ze swoimi bohaterami, nie dodaje muzyki ani komentarza. Liczy się tylko rejestracja i montaż, na który przy każdym projekcie reżyser przeznaczał cały rok. Filmy Wisemana (nagradzane na festiwalach w Wenecji, Cannes i Berlinie), przypominające wizualne eseje, dziś zaliczane są do klasyki gatunku.

Wybrana filmografia

1967 Titicut Follies (doc.)

1968 High School (doc.)

1969 Hospital (doc.)

1975 Welfare (doc.)

1989 Near Death (doc.)

1997 Public Housing (doc.)

2003 Przemoc w rodzinie / Domestic Violence (doc.)

2009 La Danse – Le Ballet de l’Opéra de Paris (doc.)

2010 Sala do boksu / Boxing Gym (doc.)

Paul Morrissey

Urodzony w Nowym Jorku w 1938 roku amerykański reżyser, scenarzysta i operator. Studiował literaturę na Uniwersytecie Fordham. Na początku lat 60., po pobycie w wojsku i pracy w firmie ubezpieczeniowej oraz jako pracownik socjalny, zaczął realizować krótkie filmy niezależne. W 1965 roku został przedstawiony Andy’emu Warholowi. Od tego momentu rozpoczęła się ich twórcza współpraca. Morrisey nie tylko był reżyserem w Warholowskiej Fabryce, ale też pełnił tam funkcję menedżera. Wespół z Anthonym M. Dawsonem (właśc. Antonio Margheriti), znanym włoskim reżyserem kina gatunkowego, nakręcił horrory Krew dla Draculi oraz Ciało dla Frankensteina, w których główną rolę zagrał Udo Kier. W 1998 roku na Festiwalu Filmów Undergroundowych w Chicago otrzymał nagrodę im. Jacka Smitha za całokształt twórczości.

Wybrana filmografia

1966 Chelsea Girls (co-dir.)

1968 The Loves of Ondine (co-dir.)

1971 Women in Revolt (co-dir.)

1972 Tęsknię za Sonją Henie / Nedostaje mi Sonja Henie / I Miss Sonia Henie (co-dir)

1973 Ciało dla Frankensteina / Flesh for Frankenstein (co-dir.)

1974 Krew dla Draculi / Blood for Dracula (co-dir.)

1988 Kolec Bensonhursta / Spike of Bensonhurst

2005 Veruschka – życie dla kamery / Veruschka – Die Inszenierung (m)eines Körpers (co-dir., doc.)

Tinto Brass

Właściwie: Giovanni Tinto Brass. Urodzony w 1933 roku w Mediolanie, włoski reżyser, scenarzysta, montażysta i aktor. Zaczynał jako twórca ambitnego, a nawet awangardowego kina. Za film Krzyk otrzymał w 1970 roku nominację do berlińskiego Złotego Niedźwiedzia, a jego dzieło Wakacje zostało uhonorowane Nagrodą Włoskich Krytyków Filmowych na festiwalu w Wenecji w 1971 roku. W 1969 roku nakręcił swój pierwszy film erotyczny – Czarne na białym – opowiadający o fascynacji białej kobiety ciemnoskórym mężczyzną. W późniejszych latach skupił się na reżyserii utworów, które można zaliczyć do gatunku soft porno (np. Mężczyzna, który patrzy, Frywolna Lola czy Zrób to dobrze!). Jego dzieła wzbudzają kontrowersje i prowokują do dyskusji o granicach miedzy erotyką a pornografią.

Wybrana filmografia

1969 Czarne na białym / Nero su bianco / Attraction

1970 Krzyk / L’urlo / The Howl

1971 Wakacje / La vacanza / Vacation

1972 Tęsknię za Sonją Henie / Nedostaje mi Sonja Henie / I Miss Sonia Henie (co-dir.)

1994 Mężczyzna, który patrzy / L’uomo che guarda / The Voyeur

1998 Frywolna Lola / Monella / Frivolous Lola

2003 Zrób to dobrze! / Fallo! / Private

Miloš Forman

Urodził się w 1932 roku w Čáslaviu (Czechosłowacja). Jego rodzice zginęli w obozach koncentracyjnych. Studiował w szkole filmowej w Pradze (FAMU). Zadebiutował w 1964 roku filmem Konkurs. Uznanie przyniosły mu kolejne filmy – Czarny Piotruś (1964), Miłość blondynki (1965) i Pali się, moja panno (1967), w których pokazał umiejętność wydobywania z życiowych sytuacji ich tragikomicznego potencjału. Inwazja wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację w sierpniu 1968 roku zastała go w Paryżu, skąd wyemigrował do USA. Jego pierwszym amerykańskim filmem był Odlot (1971) nagrodzony na festiwalu w Cannes. Wielkim sukcesem okazała się adaptacja powieści Kena Keseya Lot nad kukułczym gniazdem (1975) uhonorowana pięcioma Oscarami. Po niej przyszły kolejne ważne filmy: Hair, Amadeusz, Ragtime, Skandalista Larry Flynt czy Człowiek z księżyca.

Wybrana filmografia

1964 Konkurs / Konkurs / Audition

1964 Czarny Piotruś / Cerný Petr / Black Peter

1965 Miłość blondynki / Lásky jedné plavovlásky / The Love of a Blonde

1967 Pali się, moja panno / Horí, má panenko / The Firemen’s Ball

1972 Tęsknię za Sonją Henie / Nedostaje mi Sonja Henie / I Miss Sonia Henie (co-dir.)

1975 Lot nad kukułczym gniazdem / One Flew Over the Cuckoo’s Nest

1979 Hair

1984 Amadeusz / Amadeus

1996 Skandalista Larry Flynt / The People vs. Larry Flint

1999 Człowiek z księżyca / Man on the Moon

Buck Henry

Właściwie: Henry Zuckerman. Urodzony w 1930 roku w Nowym Jorku, amerykański aktor, scenarzysta i reżyser filmowy oraz pisarz. Był dwukrotnie nominowany do Oscara: za reżyserię (wspólnie z Warrenem Beattym) filmu Niebiosa mogą zaczekać (1978) oraz za scenariusz (wspólnie z Calderem Willinghamem) do filmu Absolwent (1967). Jest autorem scenariusza m.in. do Za wszelką cenę Gusa van Santa czy No i co doktorku Petera Bogdanovicha. Grał w takich filmach, jak Człowiek, który spadł na ziemię, Paragraf 22 Mike’a Nicholsa, Na skróty Roberta Altmana, Odlot Miloša Formana czy Śniadanie mistrzów Alana Rudolpha.

Filmografia

1972 Tęsknię za Sonją Henie / Nedostaje mi Sonja Henie / I Miss Sonia Henie (co-dir)

1978 Niebiosa mogą zaczekać / Heaven Can Wait (co-dir.)

1980 First Family

1989 Hunger Chic (episode in TV series Trying Times)

Puriša Djordjević

Właściwie: Mladomir „Puriša” Đorđević. Urodzony w 1924 roku serbski reżyser i scenarzysta. Jego film Poranek był nominowany do Złotego Lwa na festiwalu w Wenecji w 1967 roku. W tym samym roku na festiwalu w Berlinie wyróżniono go nominacją do Złotego Niedźwiedzia za film San. W 1982 roku jego krótkometrażowe dziełoVeselin Nikolic nagrodzono wyróżnieniem specjalnym na Krakowskim Festiwalu Filmowym. Od swojego debiutu, krótkometrażowego dokumentu Trst z 1947 roku, wyreżyserował 63 filmy.

Filmografia

1947 Trst (doc., short)

1966 San / The Dream

1967 Poranek / Jutro / The Morning

1972 Tęsknię za Sonją Henie / Nedostaje mi Sonja Henie / I Miss Sonia Henie (co-dir.)

1982 Veselin Nikolic (doc., short)

1991 Srpski rulet

2007 Dva

Uśmiech ’61

Smile ’61 / Osmjeh ’61
Jugosławia 1961 / 15’

Uśmiech ’61 to krótki dokument o brygadach młodzieżowych budujących autostradę w Macedonii. Makavejev zestawia propagandowy komentarz z podpatrzonymi scenkami z codziennego życia obozu. Socjalistyczny etos pracy zostaje zderzony z młodzieńczą radością i beztroską, a wakacyjnego nastroju nie psuje ciężka fizyczna harówka. Widać tu oko uważnego obserwatora, a subtelne przesunięcie akcentów podważa agitacyjną wymowę filmu.

reżyseria: Dušan Makavejev
scenariusz: Dušan Makavejev
zdjęcia: Aleksandar Petković, Branko Perak
montaż: Kleopatra Harisijades
produkcja: Sutjeska Film
właściciel praw: Film Center Sarajevo
źródło kopii: Filmoteka Narodowa
język: serbski
barwa: cz.-b.

Dušan Makavejev

Serbski reżyser i scenarzysta, związany z jugosłowiańską Nową Falą. Urodził się w 1932 roku w Belgradzie (Królestwo Jugosławii). Studiował psychologię na Uniwersytecie w Belgradzie, a następnie reżyserię w belgradzkiej Akademii Teatru, Filmu, Radia i Telewizji. W latach 50., podczas studiów uniwersyteckich, podobnie jak jego francuscy rówieśnicy z kręgu Nowej Fali, zajmował się krytyką filmową; współpracował z klubem filmowym Beograd, próbował także swoich sił w teatrze jako aktor i reżyser. Pierwsze amatorskie filmy krótkometrażowe Makavejev realizował od 1953 roku. Jako uważny obserwator rzeczywistości odnalazł się w dokumencie, który w znaczący sposób wpłynął na jego metodę twórczą. Autorski „charakter pisma” widać w długometrażowym debiucie Człowiek nie jest ptakiem z 1965 roku. Jego czwarty pełny metraż, film WR – tajemnice organizmu (1971), wzbudził wiele kontrowersji, powodując nawet to, że reżyser naraził się jugosłowiańskim władzom. Makavejev wyemigrował wówczas do Francji i przez blisko 20 lat pracował za granicą; odwiedzał Stany Zjednoczone, m.in. na zaproszenie fundacji Francisa Forda Coppoli. Do ojczyzny powrócił w latach 90., dziś mieszka w Belgradzie i Paryżu. Jego filmy były prezentowane na najważniejszych festiwalach filmowych (Cannes, Berlinale). Zasiadał w jury festiwali w Berlinie (1970) i Wenecji (2004). W 1998 roku otrzymał nagrodę specjalną na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w São Paulo.

Filmografia

1953 Jatagan mala (doc., short)

1955 Pieczęć / Pečat / The Seal (short)

1957 Rozbite lustro Antoniego / Antonijevo razbijeno ogledalo / Anthony’s Broken Mirror (short)

1958 Nie wierzcie w pomniki / Spomenicima ne treba verovati / Don’t Believe in Monuments (short)

1958 Album pszczelarza / Slikovnica pčelara / Beekeeper’s Scrapbook (doc., short)

1958 Śniące kolory / Boje sanjaju / Colors Are Dreaming (doc., short)

1958 Przeklęte święto / Prokleti praznik / Damned Holiday (doc., short)

1959 Co to jest rada zakładowa? / Što je radnički savjet? / What Is a Workers’ Council? (short)

1961 Edukacyjna bajka / Pedagoška bajka / Educational Fairy Tale (short)

1961 Ene, due, rabe / Eci, pec, pec / One Potato, Two Potato (short)

1961 Uśmiech ’61 / Osmjeh ’61 / Smile ’61 (short)

1962 Miss Piękności ’62 / Ljepotica ’62 / Miss Beauty ’62 (doc., short)

1962 Film o książce / Film o knjizi A.B.C. / Film About a Book (short)

1962 Pochód / Parada / Parade (doc., short)

1962 Precz z płotami / Dole plotovi / Down with the Fences (short)

1964 Nowe zwierzę domowe / Nova domača životinja / New Domestic Animal (doc., short)

1964 Nowa zabawka / Nova igračka / New Toy (short)

1965 Człowiek nie jest ptakiem / Čovek nije tica / Man Is Not a Bird

1967 Miłosny przypadek, czyli tragedia telefonistki / Ljubavni slučaj ili tragedija službenice P.T.T. / Love Affair, or the Case of the Missing Switchboard Operator

1968 Bezbronna niewinność / Nevinost bez zaštite / Innocence Unprotected (doc.)

1971 Tęsknię za Sonją Henie / Nedostaje mi Sonja Henie / I Miss Sonia Henie (short)

1971 WR – tajemnice organizmu / W.R. – Misterije organizma / WR: Mysteries of the Organism

1974 Sweet Movie

1974 Politfuck (as Sam Rotterdam, segment in Wet Dreams)

1981 Czarnogóra, czyli perły i wieprze / Montenegro / Montenegro – Or Pigs and Pearls

1985 Coca-Cola Kid / The Coca-Cola Kid

1988 Manifest / Manifesto

1993 Goryle kąpią się w południe / Gorila se kupa u podne / Gorilla Bathes at Noon

1994 Dziura w duszy / Rupa u duši / A Hole in the Soul (doc.)

1995 Duńskie dziewczyny pokazują wszystko / Danske piger viser alt / Danish Girls Show Everything (co-dir.)

Opracowanie: Marta Miś