English

Zawsze w niedzielę

Ken Russell
Monitor: Always on Sunday
Wielka Brytania 1965 / 45’

Klucz do zrozumienia twórczości Russella. Portret Henriego Rousseau (1844-1910), malarza prymitywisty, samouka i pasjonata, którego wystawione w Salonie Niezależnych prace wywoływały śmiech publiczności. Przez całe swoje życie artysta sprzedał tylko jeden obraz (młodemu Picassowi, który w dziele Rousseau ujrzał przebłysk geniuszu), zaś dziś jego płótna są kupowane za miliony dolarów (jak słynny wiszący w MoMA Sen z 1910 roku). Sam malarz uznawany jest za pioniera surrealizmu i kubizmu. W tragikomicznym, utrzymanym nieco w stylu kina slapstickowego filmie Russell kreśli obraz niesamowitej postaci, jaką był Rousseau – wiodący spokojne życie urzędnik oddający się swej (niedzielnej) pasji. Wyśmiewany przez filistrów, podziwiany przez bohemę – zwłaszcza Jarry’ego i Apollinaire’a – był człowiekiem święcie wierzącym w swoje malarskie powołanie. Najlepszym fragmentem w filmie Russella jest relacja z procesu Rousseau, niesłusznie oskarżonego o fałszerstwo. By udowodnić niewinność swojego klienta, adwokat pokazuje sędziom prace artysty…

Piotr Kletowski

Ken Russell

Enfant terrible brytyjskiego kina (1927-2011). Często zwany brytyjskim Fellinim, choć od Felliniego różniło go to, że znacznie częściej niż włoski mistrz przekraczał granice dobrego smaku. Wypracował niezwykły „teledyskowy” styl. W swojej karierze portretował przede wszystkim innych artystów, ale na wyżyny filmowego rzemiosła wspiął się subtelnymi adaptacjami erotycznej klasyki D.H. Lawrence’a. Był filmowym samoukiem, do branży wszedł jako znakomity fotosista. Wcześniej był m.in. tancerzem, pilotem w RAF-ie i marynarzem. Umiłowanie dynamiki i ruchu będzie cechowało jego formalnie „odjechane” filmy, w których szalone jazdy kamery, ekspresyjny montaż i pasaże muzyki klasycznej będą wprowadzały widza w świat subiektywnych odczuć wielkich luminarzy XIX-wiecznej sztuki, niezaspokojonych zmysłowo zakonnic, eksperymentujących z narkotykami naukowców i prowadzących podwójne życie prostytutek.

Tematem kampowych filmów Russella zawsze będzie wolność człowieka, której ten zwykle szuka albo w seksualnym ekscesie, albo w religii, albo w ich przetworzeniu – w sztuce. Był pionierem muzycznego wideo (realizował zresztą pierwsze klipy wyświetlane w MTV), spełniał się również w operze. Jednak do końca pozostał wierny sztuce filmowej, którą uprawiał nawet w przydomowym ogródku, kiedy ciężko chory mógł nagrywać jedynie za pomocą kamery VHS. Nie sposób przecenić wpływu, jaki Russell wywarł na reżyserów, którym niemiły jest przaśny realizm – zarówno mu współczesnych, jak i obecnie realizujących wizjonerskie kino. Bez cienia przesady można napisać, że Ken Russell był Oscarem Wilde’em angielskiego kina lat 60. i 70., królem przesytu, baroku i ironii, ukrywającym w sobie przewrotną mądrość. Mark Kermode – badacz i admirator twórczości reżysera – nazwał jego filmy świadectwem wielkości brytyjskiego kina lat 70. Jednak najlepiej kino Russella podsumował Terry Gilliam, mówiąc: filmy twórcy Diabłów były dowodem na to, że najważniejsza w kinie jest wyobraźnia, zwłaszcza nieokiełznana.

Piotr Kletowski

Wybrana filmografia

1967 Mózg za miliard dolarów / Billion Dollar Brain

1969 Zakochane kobiety / Women in Love

1970 Kochankowie muzyki / The Music Lovers

1972 Dziki mesjasz / Savage Messiah

1974 Mahler

1977 Valentino

1980 Odmienne stany świadomości / Altered States

1984 Zbrodnie namiętności / Crimes of Passion

1986 Gotyk / Gothic

Twórcy

reżyseria Ken Russell
scenariusz Melvyn Bragg, Ken Russell
montaż Larry Toft
obsada Oliver Reed, James Lloyd, Annette Robertson
producent Ken Russell
produkcja British Broadcasting Corporation (BBC)
właściciel praw British Broadcasting Corporation (BBC)
język angielski
barwa cz.-b.